istock
Από τη Μίνα Χιωνά, MSc, PhD, Διδάκτωρ Βιοχημείας / Μοριακής Βιολογίας, Business Development Manager, Κέντρο Προληπτικής Ιατρικής και Μακροβιότητας, Όμιλος ΒΙΟΙΑΤΡΙΚΗ
Ο καρκίνος του μαστού είναι η πιο συχνή μορφή καρκίνου και η κύρια αιτία θανάτων σχετιζόμενων με καρκίνο στις γυναίκες. Υπολογίζεται ότι περίπου το 5-10% όλων των καρκίνων του μαστού οφείλονται σε σπάνιες γονιδιακές μεταλλάξεις (κληρονομική προδιάθεση), με κυριότερες τις μεταλλάξεις που αφορούν τα γονίδια BRCA1 και BRCA2.
Πέρα όμως από τη γενετική προδιάθεση που προκαλείται από μεταλλάξεις υψηλού κινδύνου σε μεμονωμένα καίρια γονίδια, ο καρκίνος του μαστού, σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, έχει κι ένα υψηλό πολυγονιδιακό βαθμό κληρονομικότητας. Σύμφωνα με τη σχετική επιστημονική βιβλιογραφία, η ύπαρξη συγκεκριμένων μικροδιαφορών στο DNA μας, οι οποίοι ονομάζονται γενετικοί πολυμορφισμοί και είναι αυτοί που μας καθιστούν μοναδικούς, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο νόσησης, καθιστώντας ορισμένες γυναίκες πολύ πιο ευάλωτες στον καρκίνο του μαστού.
Η διερεύνηση τέτοιων γενετικών πολυμορφισμών είναι πλέον εφικτή για πρώτη φορά και στη χώρα μας με την εξέταση PRS (Polygenic Risk Score), ενός πολυγονιδιακού τεστ DNA για την εκτίμηση του κινδύνου εκδήλωσης των πιο διαδεδομένων σύνθετων ασθενειών.
Τι είναι το προληπτικό γενετικό τεστ PRS;
Πρόκειται για ένα αιματολογικό μοριακό τεστ (DNA test). Χρειάζεται να γίνει μόνο μία φορά στη ζωή μας, με μια απλή αιμοληψία και χρησιμοποιεί τεχνολογία αιχμής (SNP array) για να ελέγξει την ύπαρξη συγκεκριμένων πολυμορφισμών, σε όλη την έκταση του DNA μας, οι οποίοι αθροιστικά αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου του μαστού.
Η αθροιστική αυτή επίδραση των πολυμορφισμών παίρνει τη μορφή ενός σκορ εκατοστημορίου, με χαμηλά σκορ (<10%) να εκφράζουν συνήθως μειωμένο γενετικό κίνδυνο σε σχέση με το μέσο γενετικό κίνδυνο του μέσου πληθυσμού, και υψηλά σκορ (>80-90%) να εκφράζουν έναν υψηλό γενετικό κίνδυνο και υψηλή γενετική προδιάθεση για μελλοντική εκδήλωση της νόσου.
Ποια η χρησιμότητα του PRS;
Η χρησιμότητα του τεστ έγκειται στην έγκαιρη διαπίστωση και άρα έγκαιρη αντιμετώπιση των παραγόντων κινδύνου για καρκίνο του μαστού, οι οποίοι μπορούν να αντισταθμιστούν με τις σωστές παρεμβάσεις (στοχευμένες προληπτικές εξετάσεις ή/και αλλαγή τρόπου ζωής), με σκοπό την μείωση ή ακόμη και την εξάλειψη του αυξημένου κινδύνου.
Το PRS ανιχνεύει γενετικό κίνδυνο ο οποίος δεν ανιχνεύεται εξετάζοντας σπάνιες μονογονιδιακές μεταλλάξεις, όπως τις BRCA1/2. Ουσιαστικά, αυτό το τεστ μπορεί να εντοπίσει γυναίκες με πολύ υψηλό κίνδυνο να αναπτύξουν καρκίνο του μαστού, ουσιαστικά ισοδύναμο με τον κίνδυνο που διατρέχουν γυναίκες οι οποίες φέρουν τις σπάνιες μεταλλάξεις BRCA1/2, αλλά ανεξάρτητο από αυτό.
Ιδίως σε οικογένειες με υψηλή προδιάθεση για καρκίνο του μαστού, ένα τέτοιο τεστ μπορεί να αποδειχθεί σωτήριο και είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να εφαρμοστεί σε νεαρότερη ηλικία, ούτως ώστε ο ενδιαφερόμενος να απευθυνθεί από νωρίς στους κατάλληλους ειδικούς για στρατηγικές μείωσης του κινδύνου.
Οι αναδρομικές μελέτες που έχουν γίνει δείχνουν ότι το PRS είναι ένας ισχυρός προβλεπτικός παράγοντας κινδύνου για καρκίνο του μαστού, ανεξάρτητος από το οικογενειακό ιστορικό, ενώ ταυτόχρονα, μπορεί να συνδυαστεί με το οικογενειακό ιστορικό για μία πληρέστερη πρόβλεψη κινδύνου υψηλής ακριβείας, σε συγγενείς 1ου βαθμού.
Σύμφωνα με τα ευρήματα πρόσφατης κορυφαίας μελέτης, γυναίκες με ένα μέσο PRS σκορ και πρώιμο οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού της μητέρας, (δηλ. εμφάνιση του καρκίνου στη μητέρα σε ηλικία κάτω των 45 ετών) είχαν ένα κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου περίπου 32,5%. Ο συνδυασμός πρώιμου οικογενειακού ιστορικού καρκίνου του μαστού και υψηλού PRS αύξησε περαιτέρω τον κίνδυνο στο 49% [6].
Γιατί είναι σημαντικός ο συνδυαστικός έλεγχος PRS & BRCA1/2
Η αξιολόγηση των γονιδίων BRCA1/2 παρέχει μόνο μια πλευρά της πληροφορίας μέχρι στιγμής στους γιατρούς, όσον αφορά τον κίνδυνο νόσησης γυναικών που φέρουν τις συγκεκριμένες μεταλλάξεις, αφού ελέγχει μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του DNA με υψηλή βαρύτητα στην εκδήλωση της νόσου. To PRS έρχεται να συμπληρώσει αυτήν την πληροφορία αφού προσθέτει σε αυτόν τον κίνδυνο το επιπλέον ρίσκο που προκύπτει από ένα υψηλό (επιβαρυντικό) PRS, εξετάζοντας το υπόλοιπο γονιδίωμα σε όλη την έκτασή του. Εδώ να τονίσουμε ότι ένα χαμηλό (προστατευτικό) PRS μπορεί αντίστοιχα να μειώσει τον κίνδυνο νόσησης που σχετίζεται με τις μεταλλάξεις BRCA. Έτσι, προκύπτει ένας τελικός υπολογισμός ακριβείας της πιθανότητας νόσησης κατά τη διάρκεια της ζωής του εξεταζόμενου.
Όπως προκύπτει από πρόσφατες κορυφαίες μελέτες, ο μέσος κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου του μαστού σε γυναίκες που φέρουν ήδη μονογονιδιακές μεταλλάξεις BRCA είναι περίπου 35-40%. Εάν η ίδια γυναίκα φέρει κι ένα πολύ υψηλό PRS, o κίνδυνος νόσησης υπεδιπλασιάζεται στο 78% περίπου. Αντιθέτως, εάν η ίδια γυναίκα φέρει ένα πολύ χαμηλό PRS o κίνδυνος νόσησης μπορεί να μειωθεί στο 15% παρά τις μεταλλάξεις BRCA. Τα δεδομένα αυτά αλλάζουν οριστικά τον τρόπο με τον οποίο ο γιατρός διαχειρίζεται πλέον ένα αποτέλεσμα BRCA1/2, γνωρίζοντας ότι από μόνο του παρέχει μόνο μια πλευρά της πληροφορίας.
Η συνεκτίμηση του πολυγονιδιακού κινδύνου (PRS) και των μονογονιδιακών μεταλλάξεων BRCA1/2 οδηγεί στην ουσιαστικότερη και πληρέστερη πρόληψη του καρκίνου του μαστού, παρέχοντας μια πολύ πιο ολοκληρωμένη γενετική εικόνα, και δίνοντας τη δυνατότητα στο γιατρό να καθορίσει ένα πλάνο προληπτικής διαχείρισης υψηλής ακρίβειας.
Ποιες γυναίκες μπορούν να ωφεληθούν από την εξέταση PRS για καρκίνο του μαστού καθώς και από την συνδυαστική αξιολόγηση BRCA1/2 & PRS
Οι μέχρι τώρα μελέτες δείχνουν ότι η γονοτυπική ανάλυση PRS έχει μεγάλη αξία στην πρωτογενή πρόληψη. Καθώς η γενετική προδιάθεση για καρκίνο του μαστού υπάρχει από τη γέννηση και δεν αλλάζει με την ηλικία, και με δεδομένο ότι η πρόληψη καθίσταται πιο αποτελεσματική όταν ξεκινάει από νωρίς, το PRS τεστ γίνεται μια φορά και προτείνεται για όλες τις γυναίκες άνω των 18 ετών.
Ή συνδυαστική αξιολόγηση BRCA1/2 & PRS συστήνεται ιδιαίτερα για:
- Νεαρές γυναίκες με βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό καρκίνου του μαστού
- Συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με καρκίνο μαστού, που νόσησαν σε ηλικία κάτω των 45 ετών.
Βιβλιογραφικές αναφορές
Khera, et al. Genome-wide polygenic scores for common diseases identify individuals with risk equivalent to monogenic mutations. Nature Genetics 2018.
N. Mavaddat, K. Michailidou, J. Dennis, et al. Polygenic Risk Scores for Prediction of Breast Cancer and Breast Cancer Subtypes. Am. J. Hum. Genet. 2019, 104(1): 21-34.
Lakeman I.M.M., Hilbers F.S., Rodríguez-Girondo, M., et al. Addition of a 161-SNP polygenic risk score to family historybased risk prediction: Impact on clinical management in non-BRCA1/2 breast cancer families. J. Med. Genet. 2019, doi: 10.1136/ jmedgenet-2019-106072.
Samuel A. Lambert, Gad Abraham, Michael Inouye. Towards clinical utility of polygenic risk scores. Human Molecular Genetics 2019, 00: 1-10, doi: 10.1093/hmg/ddz187.
Fahed A. C. et al. Polygenic background modifies penetrance of monogenic variants for tier 1 genomic conditions. Nat Commun, 2020, 11, 3635
Mars Ν. et al. The role of polygenic risk and susceptibility genes in breast cancer over the course of life. Nat Commun, 2020 Dec 14;11(1):6383
Bray, F. et al. Global cancer statistics 2018: GLOBOCAN estimates of incidence and mortality worldwide for 36 cancers in 185 countries. CA Cancer J. Clin. 68, 394–424 (2018).
Economopoulou, P., Dimitriadis, G. & Psyrri, A. Beyond BRCA: New hereditary breast cancer susceptibility genes. Cancer Treat. Rev. 41, 1–8 (2015).
Michailidou, K. et al. Association analysis identifies 65 new breast cancer risk loci. Nature 551, 92–94 (2017).
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για υγεία, διατροφή και γυμναστική στο shape.gr
