Κάθε χρόνο, στις 8 Μαρτίου, η Ημέρα της Γυναίκας μας θυμίζει τους αγώνες των γυναικών για ισότητα. Μιλάμε για τα δικαιώματά τους, τη θέση τους στην κοινωνία, την ελευθερία τους. Όμως, υπάρχει ένα θέμα που δε συζητιέται αρκετά: η σχέση των γυναικών με το φαγητό και το σώμα τους.
Για δεκαετίες, οι γυναίκες ζούσαν με την πίεση της τέλειας εικόνας. Έπρεπε να είναι λεπτές, κομψές, αδύνατες (με κάθε κόστος). Οι δίαιτες, οι διατροφικοί κανόνες και οι μόδες της εποχής έλεγαν στις γυναίκες τι να τρώνε και τι όχι. Σήμερα, αυτή η αυστηρή νοοτροπία φαίνεται να έχει αλλάξει. Οι γυναίκες μιλούν για αυτοαποδοχή, για υγιεινή διατροφή και για ευεξία. Κατά πόσο ισχύει στην πράξη αυτό, ωστόσο; Μήπως η επιδίωξη της "υγιεινής ζωής" είναι απλώς μια νέα, πιο ύπουλη μορφή καταπίεσης;
"Μείνε αδύνατη, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό"
Οι γυναίκες ζούσαν πάντα κάτω από διατροφικούς κανόνες. Ακόμα και στον Μεσαίωνα, η νηστεία θεωρούνταν όχι μόνο μια πνευματική πρακτική, αλλά και ένα μέσο για να επιτευχθεί η επιθυμητή εικόνα σώματος, που, τότε, συνδέονταν με την αρετή και τη σεμνότητα. Πολλές γυναίκες της εποχής υπέβαλλαν τα σώματά τους σε εξαντλητικές δίαιτες και νηστείες, προσπαθώντας να αποδείξουν την αφοσίωσή τους στον Θεό και, ταυτόχρονα, την κοινωνική τους αξία. Οι Αγίες Ανορεξικές θεωρούνταν γυναίκες σχεδόν υπερφυσικής ευλάβειας και, κάποιες φορές, αγιοποιούνταν κιόλας.
Οι δεκαετίες του 1960 και του 1970 ήταν η εποχή της ακραίας στέρησης. Οι δίαιτες των λίγων θερμίδων ήταν τόσο διαδεδομένες, που ακόμα και γιατροί τις πρότειναν ως λύση. Ένα από τα παραδείγματα, η "Last Chance Diet" του γιατρού Robert Linn που τη δεκαετία του '70 έγινε διάσημη. Οι γυναίκες προσπαθούσαν να καταναλώσουν μόνο υγρά γεύματα με 500-800 θερμίδες τη μέρα. Το να πεινάς δεν ήταν ανησυχητικό, αλλά απαραίτητο, αν ήθελες να είσαι όμορφη. Δίπλα στην επιστήμη, και η διαφήμιση είχε αντίστοιχη νοοτροπία. Τα σποτ εκείνης της εποχής έστελναν το ίδιο μήνυμα: "Χάσε κιλά, γίνε όμορφη". Η ομορφιά και η αξία μιας γυναίκας μετριόταν με το πόσο μικρό ήταν το σώμα της.
Η διαφήμιση της Limmits (1970s) με το σλόγκαν "Be a Beautiful Loser" αποτυπώνει την κουλτούρα της εποχής που προωθούσε την ακραία απώλεια βάρους μέσω δίαιτας, παρουσιάζοντας τη στερητική δίαιτα ως το δρόμο προς την "ομορφιά" και την κοινωνική αποδοχή. Οι γυναίκες πρωταγωνιστούν, αφού ήταν οι βασικές αποδέκτριες αυτών των διατροφικών προτύπων.
1990: Η εποχή του "light"
Στη δεκαετία του 1990, η μόδα άλλαξε. Τώρα, δεν έπρεπε να πεινάς. Έπρεπε να τρως σωστά, αλλά με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Το "χωρίς λιπαρά" έγινε η νέα εμμονή. Ξαφνικά, τα ράφια των σούπερ μάρκετ γεμίζουν με light προϊόντα: γιαούρτια 0%, μπισκότα χωρίς λιπαρά, γλυκά "διαίτης". Οι γυναίκες πίστευαν ότι, αν έτρωγαν μόνο "ελαφριά", θα είχαν το τέλειο σώμα. Όμως, και αυτό ήταν μια ψευδαίσθηση. Τα προϊόντα αυτά, τις περισσότερες φορές, είχαν περισσότερη ζάχαρη και επεξεργασμένα συστατικά. Ωστόσο, οι γυναίκες εξακολουθούσαν να νιώθουν ενοχές κάθε φορά που έτρωγαν κάτι που δεν ήταν "σωστό".
Μία από τις πιο χαρακτηριστικές διαφημίσεις των ’90s που αποτυπώνει τη μανία του "0%" είναι η καμπάνια της SnackWell’s. Έδειχνε γυναίκες σε μια σχεδόν υστερική κατάσταση, να ορμούν στα SnackWell’s cookies επειδή ήταν "χωρίς λιπαρά", αντικατοπτρίζοντας την εμμονή της δεκαετίας με το low-fat.
Σήμερα: Η "ελευθερία" τού να τρως τέλεια
Σήμερα, δεν μιλάμε πια για δίαιτες. Μιλάμε για "ευεξία". Η κοινωνία δεν λέει στις γυναίκες "πρέπει να είσαι αδύνατη", όμως τους λέει "πρέπει να είσαι υγιής". Και πάλι, όμως, υπάρχουν κανόνες. Τώρα, η πίεση δεν είναι να μην τρως πολύ. Είναι να τρως τέλεια. Να αποφεύγεις τη ζάχαρη, τα επεξεργασμένα τρόφιμα, το αλεύρι. Να επιλέγεις μόνο "σωστά" γεύματα. Αυτή η εμμονή με το "clean eating" γέννησε μια νέα διατροφική διαταραχή: την ορθορεξία. Οι γυναίκες αγχώνονται, γιατί αν δεν φάνε κάτι αρκετά υγιεινό, νιώθουν τύψεις. Αν παλιότερα φοβούνταν τις θερμίδες, τώρα φοβούνται αν ένα φαγητό είναι "καθαρό" ή "επεξεργασμένο".
Και φυσικά, λοιπές διατροφικές διαταραχές, όπως είναι η βουλιμία ή η νευρική ανορεξία, εξακολουθούν να "ανθίζουν" - μάλιστα, σε όλες τις ηλιακές ομάδες και όχι μόνο στην εφηβεία. Τέτοιου τύπου διαταραχές δεν εμφανίζονται από τη μία μέρα στην άλλη. Χτίζονται σιγά - σιγά, μέσα από τα μηνύματα που παίρνουμε καθημερινά: "Μην τρως πολύ", "Κόψε το ψωμί", "Τα γλυκά παχαίνουν", "Αν φας κάτι ανθυγιεινό, πρέπει να το κάψεις μετά". Παλιά, η πίεση αφορούσε το να τρώμε λιγότερο. Σήμερα, η πίεση είναι να τρώμε σωστά, νοοτροπία που ίσως έχει τις ίδιες ψυχικές επιπτώσεις.
Τελικά, είναι αυτή η αλλαγή, πραγματική ελευθερία;
Η πραγματική επανάσταση θα είναι να τρώμε χωρίς φόβο. Να απολαμβάνουμε το φαγητό χωρίς να νιώθουμε ότι χρωστάμε κάτι σε κάποιον, χωρίς να τρώμε σωστά γιατί "έτσι πρέπει να κάνουμε το 2025". Γιατί το σώμα κάθε γυναίκας δεν υπάρχει για να ικανοποιεί τις απαιτήσεις των άλλων. Υπάρχει για να τη στηρίζει, να την κινεί, να την κάνει να ζει. Και αυτό, καμία δίαιτα, καμία μόδα και κανένας κανόνας δεν πρέπει να μας το στερεί.