Οι επιστήμονες γνωρίζουν πλέον ότι συνυπεύθυνοι για την γονιμότητα είναι και οι δύο σύντροφοι με το 40% των περιπτώσεων υπογονιμότητας να σχετίζεται με αίτια που αφορούν τη γυναίκα, ενώ άλλο ένα 40% αποδίδεται στον ανδρικό παράγοντα. Το υπόλοιπο 20% οφείλεται σε άγνωστη αιτιολογία.
Διάγνωση
Και ενώ για την διάγνωση της γυναικείας υπογονιμότητας απαιτούνται ποικίλες διαγνωστικές εξετάσεις, στον άνδρα, η αρχική εκτίμηση της γονιμότητας γίνεται με μία και μόνη εξέταση, η οποία είναι πολύ εύκολο να πραγματοποιηθεί: το σπερμοδιάγραμμα. Η συλλογή του σπέρματος γίνεται σε αποστειρωμένο δοχείο με αυνανισμό, αφού έχει προηγηθεί σεξουαλική αποχή 3-4 ημερών. Το υλικό προσκομίζεται σε σύντομο χρονικό διάστημα στο εργαστήριο (εάν είναι εφικτό μέσα σε 30 - 60 λεπτά) όπου εξετάζεται, αφού υποστεί ειδική επεξεργασία. Τα αποτελέσματα μας δίνουν πληροφορίες για τον αριθμό των σπερματοζωαρίων, την κινητικότητα και τη μορφολογία τους, καθώς και την πιθανή παρουσία μικροβίων.
Αίτια
-
Φλεγμονές της γεννητικής οδού.
Ενδεικτικά μπορούν να αναφερθούν η επιδιδυμίτιδα, η προστατίτιδα και η ορχίτιδα, οι οποίες εάν δεν αντιμετωπιστούν με την κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή προκαλούν βλάβες στο σπέρμα.
-
Αζωοσπερμία.
• Αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία. Το σπέρμα παράγεται από τους όρχεις και μεταφέρεται στην επιδιδυμίδα (βοηθά και στην ωρίμανση των σπερματοζωαρίων), το σπερματικό πόρο, τις σπερματοδόχους κύστεις και στη συνέχεια στο γυναικείο κόλπο, κατόπιν της εκσπερμάτισης. Εάν σε κάποιο σημείο της διαδρομής εμφανιστεί εμπόδιο, τότε μιλάμε για αποφρακτικού τύπου αζωοσπερμία.
• Παραγωγικού τύπου αζωοσπερμία. Εδώ μιλάμε για αδυναμία παραγωγής ώριμων σπερματοζωαρίων και ύπαρξη ανώριμων, εντός του ορχικού ιστού.
-
Ενδοκρινικές διαταραχές.
• Υπερπρολακτιναιμία
• Υπερθυροειδισμός
• Υποθαλαμικές διαταραχές
• Δυσλειτουργία της υπόφυσης
-
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Η μόλυνση του περιβάλλοντος και ειδικότερα του υδάτινου ορίζοντα, η χρήση καπνού, αλκοόλ και φαρμάκων, η επίδραση της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας (υπολογιστές, wi-fi, bluetοth) καθώς και η συχνή έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες αποτελούν επιβαρυντικούς παράγοντες για το σπέρμα.
Από επιδημιολογικές μελέτες προκύπτει ότι υπάρχει σε παγκόσμιο επίπεδο μια «εξασθένιση» του σπέρματος της τάξης του 1,5-3,1 % ετησίως (ανάλογα με τη χώρα που έγινε η μελέτη). Ενδεικτικά, από μια μελέτη που εκπονήθηκε στην Ελλάδα και συγκεκριμένα από το «Ανδρολογικό Ινστιτούτο Αθηνών», προέκυψε ότι το ποσοστό των ανδρών με ολιγοσπερμία σε ένα προάστιο της Αθήνας με χαμηλό δείκτη περιβαλλοντικής ρύπανσης ήταν 4%, τη στιγμή που στην περιοχή του Θριασίου (όπου λόγω της ύπαρξης πολλών βιομηχανιών τα επίπεδα ρύπανσης είναι πολύ υψηλότερα) ήταν 13% και σε αγροτική περιοχή της Κρήτης, όπου γίνεται συστηματική χρήση φυτοφαρμάκων, το ποσοστό των ανδρών με ολιγοσπερμία ήταν 14%.
-
Κιρσοκήλη
Πρόκειται για τη διάταση του φλεβικού δικτύου του σπερματικού τόνου και εμφανίζεται σε ένα ποσοστό 40% των ανδρών με πρόβλημα υπογονιμότητας.
-
Χρωμοσωμικές ανωμαλίες
Σύνδρομο Klinefelter και μικροελλείψεις στο χρωμόσωμα Y αναφέρονται ενδεικτικά.
-
Ιατρογενείς παράγοντες
Η εφαρμογή χημειοθεραπείας και ακτινοβολίας συνήθως προκαλούν παροδική ή μόνιμη βλάβη στη σπερματoγένεση.
Αντιμετώπιση
Οι εξελίξεις σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση των αιτιών που επιδρούν στην ανδρική γονιμότητα είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες, μιας και τα «όπλα» που έχουν πλέον οι επιστήμονες στα χέρια τους αποδεικνύονται ιδιαίτερα αποτελεσματικά:
ICSI: Η’ ICSI, ή αλλιώς μικρογονιμοποίηση είναι μια μέθοδος εφαρμόζεται διεθνώς με επιτυχία από το 1992. Δεδομένου ότι κατά την εφαρμογή της μεθόδου ένα και μόνο σπερματοζωάριο αρκεί για να γονιμοποιήσουμε το ωάριο, είναι κατανοητό ότι παρακάμπτει σχεδόν στο σύνολό τους τα αίτια υπογονιμότητας που σχετίζονται με τον άνδρα.
IMSI: Η διαλογή σπερματοζωαρίων με χρήση ηλεκτρονικού μικροσκοπίου αποτελεί επίσης μια ελπιδοφόρα μέθοδο. Με τον τρόπο αυτό επιλέγονται τα μορφολογικά ποιοτικότερα σπερματοζωάρια για τη γονιμοποίηση των ωαρίων.
PESA-MESA: Η εφαρμογή πλέον της μικροχειρουργικής παρακέντησης της επιδιδυμίδας (PESA-MESA) αποτελεί τη μέθοδο εκλογής για την αντιμετώπιση της αποφρακτικής αζωοσπερμίας.
DNA FRAGMENTATION: Η εφαρμογή νέων τεχνικών αναζήτησης ανευπλοειδιών (χρωμοσωμικών ανωμαλιών) του σπέρματος με τη μέθοδο FISH και κατακερματισμού του γενετικού υλικού του σπερματοζωαρίου δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη διερεύνηση του υπογόνιμου άνδρα.
Τέλος, η χειρουργική αντιμετώπιση της κιρσοκήλης και η ανοιχτή (TESE) βιοψία όρχεος αποτελούν χειρουργικές τεχνικές που επικουρούν σε μεγάλο βαθμό στη λύση προβλημάτων που προκύπτουν.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι οι μέθοδοι Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ART) δίνουν πλέον ελπίδα σε όλα τα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν πρόβλημα τεκνοποίησης οφειλόμενο στον ανδρικό παράγοντα.
Κελλάρης Βασίλειος, Μαιευτήρας – Γυναικολόγος, Επιστημονικός Συνεργάτης του Κέντρου Ανθρώπινης Αναπαραγωγής Κλινική Γένεσις Αθηνών. Αντιπρόεδρος στην οικογενειακή τράπεζα βλαστικών κυττάρων Stem-Health Hellas