Ένα ωραίο ψητό ψάρι, ένα ποτήρι κρασί, χαλαρή διάθεση… και ξαφνικά νιώθεις κάτι να σε "καρφώνει" στον λαιμό. Η στιγμή που καταλαβαίνεις ότι κατάπιες κόκαλο ψαριού είναι από εκείνες που μπορεί να σε πανικοβάλλουν ακαριαία, ακόμη κι αν τελικά καταλήξει να είναι απλώς μια ενόχληση που περνάει.
Στην πραγματικότητα, όμως, τα κόκαλα ψαριού δεν είναι καθόλου αθώα. Είναι ένας από τους πιο συχνούς λόγους που άνθρωποι καταλήγουν στα επείγοντα, ειδικά σε χώρες όπου το ψάρι είναι σταθερά στο τραπέζι. Όπως εξηγεί ο Adam Taylor, καθηγητής Ανατομίας στο Lancaster University, σε ανάλυσή του που δημοσιεύτηκε στο The Conversation, η δομή του ψαριού, τα πολλά λεπτά κόκαλα και η ανατομία του λαιμού μας κάνουν πολύ πιο εύκολο να πνιγείς ή να σφηνώσει ένα κόκαλο από όσο φαντάζεσαι και αυτό μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές επιπλοκές, αν δεν αντιμετωπιστεί σωστά.
Μαγείρεψες ψάρια; O πιο εύκολος και γρήγορος τρόπος να μη μυρίζει το σπίτι
Γιατί είναι τόσο εύκολο να καταπιείς κόκαλο ψαριού;
Τα ψάρια έχουν αυτό το επικίνδυνο χαρακτηριστικό: είναι γεμάτα λεπτά, ντελικάτα κόκαλα – τα λεγόμενα pin bones – κυρίως στο φιλέτο. Σύμφωνα με τα στοιχεία που παραθέτει ο Taylor:
- Ο μπακαλιάρος έχει περίπου 17 τέτοια μικρά κόκαλα.
- Ο σολομός γύρω στα 30.
- Κάποια άλλα είδη, όπως το χέλι και ορισμένα πλατύψαρα, μπορούν να έχουν πάνω από 100 λεπτά κόκαλα, αρκετά ώστε να φτάνουν συχνά στα επείγοντα.
Ακόμα κι όταν κάποιος καθαρίσει σχολαστικά το ψάρι, πάντα θα ξεφύγουν μερικές ακίδες. Με μια πιο μεγάλη μπουκιά ή ένα βιαστικό μάσημα, ένα κόκαλο μπορεί να χαθεί ανάμεσα στη σάρκα του ψαριού και να μπει στον λαιμό σου χωρίς να το πάρεις χαμπάρι.
Δεν είναι τυχαίο ότι τα κόκαλα ψαριού είναι μία από τις πιο συχνές αιτίες που στέλνουν κόσμο στα επείγοντα. Σε χώρες όπου καταναλώνεται πολύ ψάρι, όπως στην Ασία, το πρόβλημα είναι τόσο μεγάλο ώστε στην Κίνα λειτουργούν ακόμη και ειδικές κλινικές αφαίρεσης κοκάλων ψαριού.
Τι συμβαίνει στο σώμα σου όταν σφηνώσει ένα κόκαλο
Ένα κόκαλο ψαριού δεν "κάθεται" όπου να ’ναι. Έχει κάποια συγκεκριμένα σημεία:
- τις αμυγδαλές, στο πίσω μέρος του λαιμού,
- τον φάρυγγα, πίσω από το στόμα, μια μικρή κοιλότητα που λέγεται piriform sinus και βοηθά στην κατάποση,
- τον οισοφάγο, τον σωλήνα που ενώνει τον λαιμό με το στομάχι.
Αν σου τύχει, συνήθως θα νιώσεις:
- έντονο γδάρσιμο ή τσίμπημα,
- την αίσθηση ότι κάτι έχει κολλήσει,
- πόνο ή δυσκολία στην κατάποση,
- και ίσως λίγο αίμα όταν φτύνεις.
Το πιο τρομακτικό όμως είναι ότι δεν έχεις πάντα συμπτώματα. Ο Taylor αναφέρει την περίπτωση μιας 69χρονης γυναίκας στην Ιαπωνία, που πήγε στο νοσοκομείο με πρησμένο λαιμό, και οι γιατροί βρήκαν ένα κόκαλο μήκους 32mm σφηνωμένο στον οισοφάγο της για… εννέα μήνες.
Οι πιο επικίνδυνες επιπλοκές από κόκαλο ψαριού
Κι εδώ μπαίνουμε στο κομμάτι που οι γιατροί δεν αστειεύονται καθόλου. Ένα κόκαλο που μένει εκεί που δεν πρέπει, μπορεί:
1. Να τρυπήσει το τοίχωμα του οισοφάγου
Με τις επαναλαμβανόμενες καταπόσεις, η μυτερή άκρη μπορεί να διαπεράσει το τοίχωμα του οισοφάγου και να μετακινηθεί σε στενούς χώρους του λαιμού. Εκεί κοντά περνούν:
- μεγάλα αγγεία, όπως η καρωτίδα αρτηρία, που δίνει αίμα στον εγκέφαλο,
- κρίσιμα νεύρα που ελέγχουν την κίνηση και την αισθητικότητα.
Ένας τραυματισμός σε αυτά μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή αιμορραγία ή νευρολογικές βλάβες, σενάρια σπάνια, αλλά υπαρκτά.
2. Να φτάσει μέχρι τον θυρεοειδή
Τα κόκαλα μπορούν να τρυπήσουν τον θυρεοειδή αδένα, προκαλώντας:
- αποστήματα (συλλογή πύου),
- φλεγμονή,
- και, σε βαριές περιπτώσεις, σήψη, μια απειλητική για τη ζωή γενικευμένη λοίμωξη.
3. Να "ταξιδέψει" σε μύες, δέρμα, ακόμη και κοντά στην καρδιά
Υπάρχουν καταγεγραμμένες περιπτώσεις όπου:
- το κόκαλο κατέληξε στους μυς του λαιμού,
- πέρασε κάτω από το δέρμα,
και σε μία γυναίκα στην Ταϊλάνδη, τελικά βγήκε από το δέρμα του λαιμού της.
Κόκαλα που μετακινούνται από τον οισοφάγο θεωρούνται χειρουργικό επείγον: δεν υπάρχει τρόπος να βγουν διαφορετικά. Μπορούν να προκαλέσουν λοιμώξεις σε περιοχές γύρω από την καρδιά ή να φτάσουν κοντά στη σπονδυλική στήλη, με κίνδυνο δευτερογενείς λοιμώξεις που σε ακραίες περιπτώσεις συνδέονται με παράλυση.
Τι να κάνεις τη στιγμή που καταλαβαίνεις ότι κατάπιες κόκαλο
Πρώτα απ’ όλα, δες την εικόνα ψύχραιμα:
1. Μπορείς να αναπνεύσεις και να μιλήσεις;
Αν δεν μπορείς να μιλήσεις, να βήξεις ή να αναπνεύσεις, μιλάμε για πιθανή πλήρη απόφραξη αεραγωγού. Σε αυτή την περίπτωση, χρειάζεται άμεση διακομιδή προς νοσηλεία και εφαρμογή κοιλιακών ωθήσεων (Heimlich) από άτομο που γνωρίζει την τεχνική. Εδώ δεν περιμένεις "να περάσει".
2. Αν αναπνέεις, αλλά νιώθεις κάτι να σε ενοχλεί
Σε αρκετές περιπτώσεις, ένας δυνατός, επαναλαμβανόμενος βήχας μπορεί να βοηθήσει να βγει το κόκαλο, ειδικά αν έχει πάει προς τον αεραγωγό. Το μειονέκτημα; Ο βήχας μπορεί να το μετακινήσει πιο χαμηλά, προς το στομάχι και το έντερο, όπου υπάρχει κίνδυνος διάτρησης του τοιχώματος. Αν μετά από λίγο:
- ο πόνος μένει,
- νιώθεις ακόμη ότι κάτι είναι σφηνωμένο,
- δυσκολεύεσαι να καταπιείς,
- έχεις πρήξιμο στον λαιμό ή πυρετό,
τότε η επόμενη κίνηση είναι να σε δει γιατρός, συνήθως με ενδοσκόπηση, ώστε να εντοπίσει και να αφαιρέσει το κόκαλο με ασφάλεια.
Γιατί δεν πρέπει να το "σπρώχνεις" με ψωμί ή μπανάνα
Το κλασικό "φάε μια μπουκιά ψωμί να κατέβει" είναι ίσως η πιο διαδεδομένη "συμβουλή" για τα κόκαλα, αλλά η επιστήμη δεν συμφωνεί. Δεν υπάρχει επιστημονική απόδειξη ότι το ψωμί, η μπανάνα ή άλλα "μαλακά" τρόφιμα βοηθούν να κατέβει με ασφάλεια το κόκαλο. Αντίθετα:
- μπορούν να μπλοκάρουν περισσότερο τον λαιμό ή τον οισοφάγο,
- να σφηνώσουν το κόκαλο ακόμη πιο βαθιά στον ιστό,
- και να κάνουν τη δουλειά του γιατρού πολύ πιο δύσκολη.
Οπότε:
Αν υποψιάζεσαι ότι έχεις κόκαλο στον λαιμό, μην δοκιμάζεις να το "καταπιείς" με φαγητό. Αν ο βήχας δεν το απομακρύνει και η ενόχληση επιμένει, το ραντεβού με τον γιατρό είναι η πιο ασφαλής λύση.
Πότε πρέπει να πας στα επείγοντα
Ζήτα άμεσα ιατρική βοήθεια αν:
- πονάς έντονα στον λαιμό ή στο στήθος,
- δυσκολεύεσαι σοβαρά να καταπιείς σάλιο ή νερό,
- βλέπεις αίμα στο σάλιο,
- νιώθεις πρήξιμο ή πόνο στον λαιμό που επιδεινώνεται,
- ανεβάσεις πυρετό μετά το περιστατικό,
- ή – το πιο κρίσιμο – δεν μπορείς να μιλήσεις ή να αναπνεύσεις κανονικά.
Πώς μπορείς να μειώσεις τον κίνδυνο
Κανείς δεν θα σταματήσει να τρώει ψάρι επειδή φοβάται τα κόκαλα και δεν χρειάζεται. Μπορείς όμως να προστατευτείς:
- Μάσα καλά και αργά. Οι μεγάλες, βιαστικές μπουκιές είναι ο χειρότερος συνδυασμός με ψάρι.
- Πρόσεξε διπλά τα παιδιά και τους ηλικιωμένους. Είναι πιο ευάλωτοι σε τέτοια ατυχήματα.
- Αν καθαρίζεις εσύ το ψάρι, πέρασε το δάχτυλο πάνω στο φιλέτο για να νιώσεις τυχόν κόκαλα και βγάλε όσα μπορείς πριν το μαγείρεμα.
- Απόφυγε να μιλάς, να γελάς ή να σηκώνεσαι απότομα από το τραπέζι με μπουκιά στο στόμα – και ειδικά όταν τρως ψάρι.
Το ψάρι που συνιστούν οι καρδιολόγοι αντί για τόνο: Ένα φυσικό "φάρμακο" για καρδιαγγειακή προστασία