Όλοι έχουμε γνωρίσει ανθρώπους που, παρά τις επανειλημμένες αποτυχίες και τις συνέπειες, εξακολουθούν να κάνουν τις ίδιες λάθος επιλογές. Μπορεί να είναι κάποιος που δεν αποφεύγει τα επικίνδυνα συμπεριφορικά μοτίβα, όπως το να πληρώνει συνεχώς πρόστιμα για την παραβατική του συμπεριφορά ή να παραβιάζει συνεχώς τις οδηγίες της υγείας, παρόλο που γνωρίζει καλά τις αρνητικές συνέπειες. Ο λόγος πίσω από αυτή την παραδοξότητα αποκαλύπτεται μέσα από μια νέα έρευνα που φωτίζει τους λόγους για τους οποίους κάποιες συμπεριφορές παραμένουν αμετάβλητες, παρά τις αποτυχημένες προσπάθειες τιμωρίας.
7 παρηγορητικές φράσεις που στην πραγματικότητα είναι βλαβερές
Η μελέτη αυτή, που διεξήχθη από τον Δρ. Philip Jean-Richard-dit-Bressel του Πανεπιστημίου Νέας Νότιας Ουαλίας και δημοσιεύτηκε στο Communications Psychology, διαπίστωσε ότι υπάρχουν τρεις βασικές κατηγορίες ανθρώπων όταν πρόκειται για την εκμάθηση μέσω της τιμωρίας. Κάποιες φορές, το "πάθημα" όντως γίνεται μάθημα, αλλά για άλλους, τα λάθη επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά.
Η έρευνα παρακολούθησε 267 συμμετέχοντες από 24 χώρες μέσω ενός διαδικτυακού παιχνιδιού, το οποίο αποσκοπούσε στη μέτρηση της μάθησης από τις συνέπειες των αποφάσεων. Το αποτέλεσμα; Βρέθηκαν τρεις ξεχωριστοί τύποι συμπεριφοράς που αποκαλύπτουν πώς λειτουργεί η διαδικασία της μάθησης από τα λάθη.
Τα 3 "είδη" ανθρώπων όταν πρόκειται για τα λάθη τους
Ο πρώτος τύπος είναι οι "ευαίσθητοι" άνθρωποι. Αυτοί μαθαίνουν γρήγορα από τις τιμωρίες και προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους ώστε να αποφύγουν τις αρνητικές συνέπειες. Στην έρευνα, περίπου το 26% των συμμετεχόντων ανήκαν σε αυτή την κατηγορία και παρουσίασαν πιο γρήγορη και πιο αποτελεσματική προσαρμογή. Αντίθετα, οι "ασυγκίνητοι" (περίπου το 47% των συμμετεχόντων) δεν αντιλαμβάνονται αμέσως τη σύνδεση μεταξύ των ενεργειών τους και των αρνητικών αποτελεσμάτων, αλλά όταν τους παρέχεται σαφής οδηγία, διορθώνουν γρήγορα τη συμπεριφορά τους.
Ωστόσο, το πιο ενδιαφέρον και ανησυχητικό είναι το τρίτο γκρουπ: οι "καταναγκαστικοί" άνθρωποι, οι οποίοι, παρότι κατανοούν πλήρως τις συνέπειες των πράξεών τους, συνεχίζουν να επαναλαμβάνουν τις ίδιες κακές επιλογές. Η έρευνα διαπίστωσε ότι το 27% των συμμετεχόντων ανήκαν σε αυτή την κατηγορία, κάτι που αποτελεί και το μεγαλύτερο ψυχολογικό παράδοξο. Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να κατανοούν απόλυτα την αιτία και το αποτέλεσμα των πράξεών τους, αλλά δεν μπορούν να το ενσωματώσουν στη συμπεριφορά τους.
Η ψυχολογία πίσω από την αποτυχία να μάθουμε από τα λάθη
Η βασική εξήγηση για αυτήν τη συμπεριφορική αντίφαση έγκειται σε δύο διαφορετικά ψυχολογικά φαινόμενα: την έλλειψη αιτιατής συσχέτισης και την αδυναμία ενσωμάτωσης της γνώσης στη συμπεριφορά. Ο Δρ. Bressel αναφέρει ότι οι "ασυγκίνητοι" πάσχουν από αυτό που ονομάζεται "ελλειμματική αιτιατή συσχέτιση". Αυτό σημαίνει ότι, αν και βιώνουν τις συνέπειες των ενεργειών τους, δεν καταλαβαίνουν πλήρως γιατί αυτές οι συνέπειες συμβαίνουν. Από την άλλη, οι "καταναγκαστικοί" έχουν την ικανότητα να κατανοούν τη σχέση αιτίου-αποτελέσματος, αλλά δεν μπορούν να τη μετατρέψουν σε αλλαγή στη συμπεριφορά τους.
Αυτός ο διαχωρισμός έχει σημαντικές συνέπειες για τη σχεδίαση πολιτικών ή στρατηγικών παρέμβασης. Οι παραδοσιακές μέθοδοι τιμωρίας, όπως τα πρόστιμα ή οι προειδοποιήσεις, μπορεί να είναι αναποτελεσματικές για το 25% των ανθρώπων που παρουσιάζουν αυτά τα χαρακτηριστικά, καθώς δεν αρκεί να τους προσφέρεις απλώς την πληροφορία ή την απειλή της τιμωρίας. Αντίθετα, η προσαρμογή της στρατηγικής είναι απαραίτητη για να εξυπηρετήσει την ποικιλία των ανθρώπινων ψυχολογικών χαρακτηριστικών.
Η σταθερότητα αυτών των τύπων συμπεριφοράς
Το πιο εντυπωσιακό είναι ότι αυτά τα χαρακτηριστικά συμπεριφοράς δεν είναι προσωρινά: η έρευνα έδειξε ότι, έξι μήνες μετά την πρώτη παρακολούθηση, τα άτομα διατήρησαν τα ίδια χαρακτηριστικά και συμπεριφορές στις επιλογές τους. Αυτό υποδηλώνει ότι αυτά τα χαρακτηριστικά δεν είναι απλά μια φάση της ζωής, αλλά σταθερές προσωπικές τάσεις που επηρεάζουν τις αποφάσεις και τη μάθηση από την πείρα. Αν και η τιμωρία μπορεί να αποφέρει αποτέλεσμα για ορισμένους, για άλλους, η αλλαγή απαιτεί κάτι πολύ πιο στοχευμένο και εξατομικευμένο.