Από τη δρα Μαρία Τσιάκα, ψυχοθεραπεύτρια-οικογενειακή θεραπεύτρια, διευθύντρια του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών.
Πώς εκατομμύρια άνθρωποι εγκλωβίζονται στην παγίδα της δίαιτας μέσω του φαύλου κύκλου της, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα τις πτυχές των διατροφικών συμπεριφορών που τη διέπουν και οδηγούν στην αναπόφευκτη αποτυχία της κατά 98%;
Ο φαύλος κύκλος της δίαιτας
Η εικόνα του φαύλου κύκλου της δίαιτας αποτυπώνει την παγίδα στην οποία πολλοί άνθρωποι εγκλωβίζονται μετά από επαναλαμβανόμενες προσπάθειες "δίαιτας" ή περιορισμού της πρόσληψης τροφής για απώλεια βάρους.
Ο κύκλος της δίαιτας έχει ως εξής:
1 Περιορίζεις την κατανάλωση της τροφής με στόχο την απώλεια βάρους.
2 Βιώνεις έντονη στέρηση και η επιθυμία σου για τις τροφές που περιορίζεις αυξάνεται.
3 Ενδίδεις στον πειρασμό να καταναλώσεις την "απαγορευμένη τροφή". Ίσως να σκέφτεσαι: "Δεν έπρεπε να το φάω αυτό". Το τρως και σε τρώει! Στη συνέχεια σκέφτεσαι: "Αφού έφαγα ένα, ας τα φάω όλα".
4 Μετά σε κατακλύζουν συναισθήματα ενοχής, αποτυχίας και θυμού πρωτίστως απέναντι στον εαυτό σου, που δεν είχε τη δύναμη να αντισταθεί στην "πρόκληση".
5 Η σκέψη του περιορισμού επανέρχεται με στόχο να αντισταθμίσεις την ατασθαλία.
6 Ο κύκλος ξεκινά ξανά.
Γιατί οι δίαιτες αποτυγχάνουν;
• Σωματική και ψυχολογική στέρηση Οι περισσότερες δίαιτες είναι χαμηλών θερμίδων και περιορισμένης γκάμας τροφών, καθώς υπάρχει η πεποίθηση ότι έτσι επιταχύνεται η διαδικασία απώλεια βάρους. Όταν δεν τρώμε αρκετά από όλες τις τροφές, το σώμα οδηγείται σε κατάσταση ημι-λιμοκτονίας προκαλώντας σωματική στέρηση. Εάν δεν ανταποκριθούμε σε αυτή την πείνα τρώγοντας άμεσα, ο εγκέφαλος θα δίνει συνεχώς το μήνυμα για κατανάλωση τροφής. Οι ασθενείς με βουλιμία συχνά λένε ότι δεν αισθάνονται πάντα πείνα όταν έχουν υπερφαγικό επεισόδιο, κάτι που είναι αλήθεια. Επειδή όμως το άτομο έχει προβεί σε περιορισμό για πολύ χρόνο, το σώμα σταματά να αναγνωρίζει την πείνα και τον κορεσμό λόγω των μειωμένων επιπέδων σεροτονίνης και ντοπαμίνης στον εγκέφαλο.
• Οι συνέπειες της στέρησης Όταν ένα άτομο οδηγείται σε υπερφαγικά επεισόδια τρώγοντας περισσότερο απ’ ό,τι συνήθιζε πριν ξεκινήσει τη δίαιτα, αυτό συμβαίνει επειδή ο εγκέφαλος έχει σταματήσει να εκτίθεται σε τροφές "που απαγορεύονται", με αποτέλεσμα να έχει "ξεχάσει" πώς να τις διαχειρίζεται με βάση τη φυσιολογία του κορεσμού. Όταν αυτή η απαγορευμένη τροφή βρεθεί στο οπτικό του πεδίο, ενεργοποιείται η ακατάπαυστη επιθυμία και παρόρμηση για κατανάλωση. Όταν συμβαίνει αυτό, στη συνέχεια δημιουργείται στο άτομο η ανησυχία για το πώς η κατανάλωση της απαγορευμένης τροφής θα επηρεάσει το βάρος του. Αυτό
το άγχος μπορεί να οδηγήσει σε ένα πιο αυστηρό πρόγραμμα δίαιτας με στόχο να "επανορθώσει για την παραβίαση των κανόνων της δίαιτας", γεγονός που επαναφέρει το άτομο στον ίδιο φαύλο κύκλο των υπερφαγικών επεισοδίων ή
του ακατάπαυστου τσιμπολογήματος.
• Οι αυστηροί κανόνες της δίαιτας Το "λεξικό" της δίαιτας περιλαμβάνει συχνά λέξεις όπως "καλό", "κακό", "εξαπάτηση", "ενοχή" και "αποτυχία", λέξεις που οδηγούν τους ανθρώπους στη διαμόρφωση αυστηρών και άκαμπτων κανόνων αναφορικά με το τι να φάνε, πότε να φάνε και πόσο να φάνε. Σε αυτό το σημείο θα ήθελα να διαχωρίσω τις έννοιες. Οι άκαμπτοι κανόνες διαφέρουν από τις οδηγίες. Έχοντας γενικές οδηγίες για το πώς και με ποιους συνδυασμούς θα τρώμε, μπορεί να μας βοηθήσει να διατηρήσουμε υγιή σχέση με την τροφή. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να έχει την οδηγία "απόφυγε να τρως πολλά γλυκά", ενώ αντίστοιχα ο άκαμπτος κανόνας λέει "Δεν πρέπει ποτέ να τρώω ζάχαρη" λειτουργώντας συνήθως στο δίπολο "όλα ή τίποτα".
Αυτό τι σημαίνει; Ότι ο κανόνας είτε ακολουθείται είτε παραβιάζεται, χωρίς να υπάρχει μέση λύση. Ένα αποτέλεσμα αυτού είναι ότι η προσπάθεια για έλεγχο του βάρους αξιολογείται ως επιτυχημένη ή ως αποτυχημένη αποκλειστικά μέσα από το πρίσμα του "σωστού" ή του "λάθους". Η πραγματικότητα όμως είναι μία: Ότι όσο πιο αυστηροί είναι οι διατροφικοί κανόνες που τίθενται τόσο πιο εύκολα θα παραβιάζονται, αφού η φυσιολογία και η ψυχολογία του ατόμου παραβιάζεται "βάναυσα" από την ίδια τη διαδικασία της δίαιτας.
Το συναίσθημα της αποτυχίας που βιώνει το άτομο σε δίαιτα μετά το σπάσιμο του κανόνα πυροδοτεί αλυσιδωτές αντιδράσεις που συνοδεύονται από σκέψεις όπως "Αφού τα τίναξα τώρα όλα στον αέρα, ας φάω ολόκληρη τη τούρτα" ή "Τα έχω καταστρέψει όλα σήμερα, θα ξεκινήσω ξανά αύριο", οι οποίες ενισχύουν την υπερκατανάλωση τροφής, ισχυροποιώντας τον φαύλο κύκλο της δίαιτας για άλλη μία φορά.