Η ενσυναίσθηση είναι μία πολύ σημαντική κοινωνική ικανότητα που ενισχύει τη συμπόνια και το ενδιαφέρον για την ευημερία των ανθρώπων γύρω σου και, ουσιαστικά, σε βοηθά να κατανοείς τα συναισθήματα των άλλων και να βλέπεις τα πράγματα από τη δική τους οπτική. Όλοι έχουμε κάποια φυσική ικανότητα για ενσυναίσθηση, αλλά θεωρείται περισσότερο δεξιότητα παρά σταθερό χαρακτηριστικό. Αναπτύσσεται μέσα από τις εμπειρίες και τις σχέσεις μας, ξεκινώντας από τους ανθρώπους που μας φροντίζουν στην παιδική μας ηλικία, ενώ ακόμη και τα γονίδια παίζουν έναν μικρό ρόλο. Έτσι, οι άνθρωποι καταλήγουν να έχουν διαφορετικά επίπεδα ενσυναίσθησης ως ενήλικες.
Μερικοί άνθρωποι, μάλιστα, γνωστοί ως empaths (ο αγγλικός όρος empathy δεν έχει καμία σχέση με τον ελληνικό όρο εμπάθεια - αντιθέτως σημαίνει ενσυναίσθηση), διαθέτουν τόσο ισχυρή ενσυναίσθηση που φαίνεται να απορροφούν τα συναισθήματα των άλλων. Αν ανήκεις σε αυτή την κατηγορία, ίσως διαπιστώνεις ότι "παίρνεις πάνω σου” την ψυχική διάθεση των γύρω σου: όταν οι άλλοι χαίρονται μοιράζεσαι τη χαρά τους, όταν θλίβονται κουβαλάς και τη δική τους λύπη.
Δεν προκαλεί έκπληξη, λοιπόν, το γεγονός ότι υπάρχει μια πιθανή σύνδεση ανάμεσα στην έντονη ενσυναίσθηση και το άγχος. Για αυτό, ας δούμε παρακάτω αυτήν ακριβώς την σύνδεση, καθώς και ορισμένους τρόπους με τους οποίους μπορείς να προστατεύσεις την ψυχική σου ισορροπία, με βάση όσα αναφέρονται σε σχετικό άρθρο στο healthline με την ιατρική έγκριση της ειδικού Joslyn Jelinek (LCSW, CYT).
Ενσυναίσθηση και άγχος
Αν ζεις γενικά με άγχος, ίσως αφιερώνεις πολύ χρόνο ανησυχώντας για το μέλλον ή "κολλώντας” σε επαναλαμβανόμενες, αρνητικές σκέψεις. Μπορεί να σκέφτεσαι συχνά πώς επηρέασες κάποιον φίλο ή να βασανίζεσαι με ερωτήματα όπως: "Πώς θα ένιωθα αν ήμουν εγώ στη θέση του;" Αυτή η σκέψη μπορεί να σε ωθήσει να βοηθήσεις και να σε κάνει πιο ικανή να φαντάζεσαι τον εαυτό σου σε παρόμοια κατάσταση.
Ωστόσο, όταν έχεις υψηλή ενσυναίσθηση, το άγχος μπορεί να "τρέφεται” από τα συναισθήματα των άλλων, εντείνοντας τη δική σου ανησυχία. Μπορεί να δυσκολεύεσαι, δηλαδή, να αποστασιοποιηθείς από τον πόνο τους, σαν να είναι δικός σου. Η συναισθηματική σου ευαισθησία μπορεί να είναι τόσο έντονη που να νιώθεις πως δεν μπορείς να την "απενεργοποιήσεις”.
Μια μελέτη του 2018 που εξέτασε τη σχέση ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και το άγχος σε εφήβους έδειξε θετική συσχέτιση ανάμεσα στη συναισθηματική ενσυναίσθηση (το να νιώθεις ό,τι νιώθει κάποιος άλλος) και το άγχος: όσο αυξανόταν η μία, τόσο αυξανόταν και το άλλο.
Αυτό ίσως συμβαίνει επειδή η κοινή εμπειρία συναισθημάτων μπορεί να φέρει δυσφορία. Αν νιώθεις πως δεν μπορείς να βοηθήσεις τους αγαπημένους σου, ίσως αισθανθείς ενοχές ή ανεπάρκεια. Αυτές οι ενοχές, όμως, μπορεί να οδηγήσουν σε φόβο απόρριψης ή απογοήτευσης και τελικά να σε απομακρύνουν από τις σχέσεις σου, προκαλώντας έναν νέο κύκλο άγχους.
Ενσυναίσθηση και κοινωνικό άγχος
Η ίδια μελέτη έδειξε αρνητική συσχέτιση ανάμεσα στην γνωστική ενσυναίσθηση (την ικανότητα να κατανοείς τα συναισθήματα των άλλων) και το κοινωνικό άγχος. Όσοι είχαν, δηλαδή, χαμηλότερη γνωστική ενσυναίσθηση παρουσίαζαν υψηλότερα επίπεδα κοινωνικού άγχους. Επιπλέον, άτομα με υψηλή συναισθηματική ενσυναίσθηση αλλά χαμηλή γνωστική ενσυναίσθηση εμφάνιζαν τα πιο έντονα συμπτώματα κοινωνικού άγχους: ένιωθαν βαθιά τα συναισθήματα των άλλων, αλλά δυσκολεύονταν να καταλάβουν γιατί τα νιώθουν.
Μια άλλη μελέτη του 2011 έδειξε ότι οι άνθρωποι με υψηλό κοινωνικό άγχος τείνουν να έχουν λιγότερο ακριβή γνωστική ενσυναίσθηση, κάτι που δυσκολεύει ακόμη περισσότερο τις κοινωνικές τους επαφές.
Όταν έχεις υψηλή συναισθηματική ενσυναίσθηση αλλά χαμηλή γνωστική ενσυναίσθηση, λοιπόν, μπορεί να σου είναι δύσκολο να κατανοήσεις τα συναισθήματα που βιώνεις ή που παρατηρείς στους άλλους. Αυτό μπορεί να γίνει ιδιαίτερα εξουθενωτικό σε κοινωνικές καταστάσεις, ειδικά όταν εμπλέκονται αρνητικά συναισθήματα.
Η μειωμένη γνωστική ενσυναίσθηση κάνει πιο δύσκολη την πλοήγηση στις κοινωνικές δυναμικές και τη σύνδεση με τους άλλους. Όταν οι κοινωνικές επαφές μοιάζουν απαιτητικές ή αβέβαιες, είναι φυσικό να αισθάνεσαι άγχος ή νευρικότητα. Ίσως προτιμάς να περιορίζεσαι σε έναν μικρό κύκλο ανθρώπων που κατανοείς καλύτερα, ενώ η σκέψη της αλληλεπίδρασης με άλλους μπορεί να εντείνει το άγχος σου.
Τρόποι διαχείρισης
Αφού γνωρίζεις τη σύνδεση ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και το άγχος, μπορείς να υιοθετήσεις πρακτικές που σε βοηθούν να τη διαχειριστείς:
1. Εξάσκησε τη "συνειδητή αποδοχή"
Οι empaths συχνά δυσκολεύονται να "κλείσουν τον διακόπτη” των συναισθημάτων τους. Και εάν είσαι μία από αυτούς, ίσως έχεις νιώσει πως η συναισθηματική ενέργεια των άλλων σε εξαντλεί ή σε ρίχνει ψυχολογικά. Δεν χρειάζεται να μειώσεις την ικανότητά σου να νοιάζεσαι, όμως. Απλώς, μπορείς να καλλιεργήσεις ανθεκτικότητα και συμπόνια μαζί.
Δοκίμασε τα εξής βήματα όταν νιώθεις να σε κατακλύζουν τα συναισθήματα:
- Πάρε μερικές αργές, βαθιές αναπνοές.
- Παρατήρησε και αποδέξου τη δυσφορία που νιώθεις.
- Θύμισε στον εαυτό σου ότι το να πάρεις πάνω σου τον πόνο του άλλου δεν τον βοηθά.
- Πάρε ξανά βαθιές αναπνοές, φαντάσου τη δυσφορία να φεύγει με την εκπνοή.
Να θυμάσαι: η ενσυναίσθηση δεν είναι το ίδιο με τη συμπόνια. Όταν εγκλωβίζεσαι στη δυσφορία, δυσκολεύεσαι να βοηθήσεις αποτελεσματικά. Η συνειδητή απελευθέρωση των συναισθημάτων σε βοηθά να περάσεις από το "νιώθω” στο "δρω” — να προσφέρεις ουσιαστική στήριξη, να επικυρώσεις τα συναισθήματα του άλλου ή να του προσφέρεις μια θετική απόσπαση. Αν σου είναι δύσκολο να αφήνεις πίσω σου δύσκολα συναισθήματα, δοκίμασε διαλογισμό ή τεχνικές ενσυνειδητότητας (mindfulness).
2. Θέσε υγιή όρια
Τα όρια είναι θεμελιώδη για τους ανθρώπους με έντονη ενσυναίσθηση. Η υπερφόρτωση συναισθημάτων μπορεί να σε κάνει να αποφεύγεις καταστάσεις ή ανθρώπους που εξαντλούν την ενέργειά σου. Η απομάκρυνση δεν είναι πάντα κακή, αλλά ένας τρόπος αυτοπροστασίας.
Όταν νιώθεις εξαντλημένη, μπορείς να αναβάλεις μια συνάντηση με κάποιον που σε κουράζει συναισθηματικά. Αν αισθάνεσαι άγχος, προτίμησε να αποφύγεις τα social media ή τις ειδήσεις και να κάνεις κάτι που σε χαλαρώνει: να διαβάσεις ένα βιβλίο, να ακούσεις μουσική, να δεις μια ταινία.
Η αυτοφροντίδα είναι εξίσου σημαντική. Το σώμα και το μυαλό σου χρειάζονται ξεκούραση και χρόνο μοναξιάς για να ανακτήσουν ενέργεια. Φρόντισε να ακούς τις ανάγκες σου και να προγραμματίζεις τακτικά στιγμές με τον εαυτό σου.
3. Πρόσεχε τους "κύκλους σκέψεων"
Η συνεχής ανακύκλωση των ίδιων ανησυχητικών σκέψεων είναι συχνό φαινόμενο στο άγχος. Το να σκέφτεσαι ξανά και ξανά τι πήγε λάθος ή πώς θα μπορούσες να το διορθώσεις μπορεί να σε κρατά παγιδευμένη στη δυσφορία.
Έρευνα υποδεικνύει ότι αυτή η ανακύκλωση σκέψεων ίσως αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην ενσυναίσθηση και το άγχος. Αν καταφέρεις να αφήνεις πίσω σου τα συναισθήματα που μοιράζεσαι με άλλους, η δυσφορία θα είναι πιο σύντομη και λιγότερο επώδυνη.
Πότε να ζητήσεις βοήθεια;
Κάποιες φορές μπορείς να αντιμετωπίσεις την ψυχική υπερφόρτωση μόνη σου.
Όταν, όμως, η έντονη ενσυναίσθηση αρχίζει να προκαλεί άγχος ή συναισθηματική εξάντληση, είναι καλό να ζητήσεις υποστήριξη από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας.
Ένας ψυχοθεραπευτής μπορεί να σε βοηθήσει να εντοπίσεις τα μοτίβα που συνδέουν την ενσυναίσθηση με τη δυσφορία σου, να θέσεις υγιή όρια και να αναπτύξεις δεξιότητες όπως η ενσυνειδητότητα, ο διαλογισμός και η αυτοφροντίδα. Μπορεί, επίσης, να σε βοηθήσει να εξασκήσεις ενεργητική ακρόαση και συναισθηματική ρύθμιση, ώστε να βιώνεις την ενσυναίσθηση χωρίς να "καίγεσαι”.
Διάβασε επίσης:
Η ενσυναίσθηση είναι μεταδοτική; Τι δείχνει νέα μελέτη
"Δεν το ’χω σήμερα": Η μικρή επανάσταση της παρουσίας απέναντι στο άγχος και το "πρέπει"
Έλλειψη διάθεσης να κάνεις πράγματα; Τι είναι η αβουλησία και τι μπορείς να κάνεις;