-Ευχαριστούμε τον Θεόδωρο Αγοραστό, Καθηγητή Μαιευτικής- Γυναικολογίας Α.Π.Θ. - Πρόεδρο της Ελληνικής HPV Εταιρείας
Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αποτελεί σήμερα τη 4η κατά σειρά συχνότητας κακοήθη νόσο των γυναικών παγκοσμίως, μετά τους καρκίνους μαστού, εντέρου και πνευμόνων. Περίπου 570.000 περιπτώσεις και 311.000 θάνατοι από την νόσο αυτή πιστοποιήθηκαν σε όλο τον κόσμο το 2018, η παγκόσμια επίπτωση όμως της νόσου (13,1 ανά 100.000 γυναίκες ανά έτος) διαφοροποιείται σημαντικά μεταξύ των διαφόρων χωρών, ανάλογα με το κοινωνικο-οικονομικό τους επίπεδο, από 2 έως και 75 ανά 100.000 γυναίκες ανά έτος (στην Ελλάδα η επίπτωση ανήλθε το 2018 στις 7,9/100.000 και η θνησιμότητα στις 2,0/100.000 γυναίκες). Είναι άξιο ιδιαίτερης μνείας το γεγονός ότι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας συγκαταλέγεται παγκοσμίως μεταξύ των τριών πρώτων καρκίνων που αφορούν σε γυναίκες νεότερες των 45 ετών, με ό,τι αυτό συνεπάγεται από πλευράς γονιμότητας, οικογενειακής και κοινωνικής ζωής, ψυχολογικών και οικονομικών επιπτώσεων.
Η εφαρμογή, κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες, από 50ετίας περίπου του γνωστού τεστ Παπανικολάου ενώ ελάττωσε στην αρχή σημαντικά την επίπτωση και θνησιμότητα από αυτή τη νόσο, τις τελευταίες 2-3 δεκαετίες δεν κατάφερε να βελτιώσει περαιτέρω την κατάσταση, με αποτέλεσμα ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας να συνεχίζει σήμερα να αποτελεί μία από τις πιο συχνές κακοήθεις νόσους της γυναίκας, με υψηλότατο νοσολογικό, οικονομικό, ψυχολογικό και κοινωνικό φορτίο, ιδιαίτερα στις χώρες με μέσο ή χαμηλό δείκτη ανάπτυξης (Human Development Index – HDI). Το γεγονός αυτό είναι αποτέλεσμα κυρίως τόσο της πλημμελούς κάλυψης του γυναικείου πληθυσμού με τεστ Παπανικολάου σε παγκόσμιο επίπεδο, όσο και της περιορισμένης ευαισθησίας της μεθόδου αυτής. Ιδιαίτερα όσον αφορά στην Ελλάδα, τα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο του τραχήλου της μήτρας δεν ελαττώθηκαν ουσιαστικά κατά τη διάρκεια των τελευταίων 30 ετών - σε αντίθεση με τα αντίστοιχα ποσοστά στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες -, εμφανίζονται δε τελευταία ανοδικές τάσεις, τόσο στην επίπτωση όσο και στην θνησιμότητα από την νόσο αυτή.
Εν όψει αυτής της κατάστασης, ήταν καταλυτική η σημασία της ανακάλυψης της ομάδας του Καθηγητού H. zur Hausen την δεκαετία του ’70 – για την οποία έλαβε αυτός το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το 2008 – ότι η γενεσιουργός αιτία της καρκινογένεσης στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας είναι ο ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (Human Papilloma Virus – HPV). Η μόλυνση από τον ιό αυτό θεωρείται η απαραίτητη, αν και όχι ικανή, προϋπόθεση για την ανάπτυξη καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας, τουλάχιστον στο 99,7% των περιπτώσεων.
Με βάση την νέα αυτή γνώση, η σύγχρονη βιοτεχνολογία κατάφερε κατά τα τελευταία 20 περίπου χρόνια να πραγματοποιήσει δύο σημαντικότατα βήματα στον τομέα της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου:
- Τη δημιουργία ενός εμβολίου εναντίον της HPV-μόλυνσης, του πρώτου εμβολίου εναντίον καρκίνου και
- Την ανάπτυξη ενός μοριακού test (“HPV DNA test”), του πρώτου μοριακού τεστ για μαζικό πληθυσμιακό έλεγχο, με το οποίο ανιχνεύεται το ιικό DNA στα κύτταρα του τραχήλου της μήτρας.
Η συνδυασμένη εφαρμογή και των δύο αυτών μεθόδων πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης αντίστοιχα, αποδεικνύεται ότι είναι σε θέση ελαττώνοντας σημαντικότατα τον επιπολασμό του ιού στον τράχηλο της μήτρας να ελαττώσει ή και να εξαλείψει την επίπτωση και την θνησιμότητα του καρκίνου του τραχήλου.
Ως προς την πρωτογενή πρόληψη, υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι ο εμβολιασμός με το νέο 9δύναμο εμβόλιο μικρών κοριτσιών αλλά και γυναικών μη φορέων μπορεί να προσφέρει πλήρη προστασία από την μόλυνση με τους 7 πλέον ογκογόνους τύπους του HPV, οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για το ~90% των περιπτώσεων καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας. Κατά την εφαρμογή, μέχρι σήμερα, πέραν των 300.000.000 δόσεων HPV-εμβολίων παγκοσμίως, τα HPV εμβόλια αποδείχθηκαν ασφαλή, χωρίς αιτιολογικά σχετιζόμενες σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. O Π.Ο.Υ. συστήνει την χορήγηση του HPV εμβολίου κατά προτεραιότητα σε κορίτσια 9-13 ετών και, ήδη, πάνω από 100 χώρες έχουν εντάξει στα εθνικά εμβολιαστικά τους προγράμματα τον HPV εμβολιασμό.
Η δευτερογενής πρόληψη του καρκίνου τραχήλου μήτρας βασίζεται στον προσυμπτωματικό έλεγχο των γυναικών (screening), με σκοπό την ανίχνευση και θεραπεία προκαρκινικών αλλοιώσεων ή διηθητικού καρκίνου σε στάδιο που είναι δυνατή η θεραπευτική του αντιμετώπιση. Τόσο οι εμβολιασμένες έναντι του HPV γυναίκες, όσο και οι γυναίκες που έχουν ήδη μολυνθεί από ογκογόνους τύπους του HPV, πρέπει να υποβάλλονται σε προσυμπτωματικό έλεγχο, διότι το εμβόλιο δεν προστατεύει ούτε από όλους τους ογκογόνους τύπους του ιού, ούτε από ήδη υπάρχουσα λοίμωξη.
Ως προς την μέθοδο προληπτικού ελέγχου των γυναικών στο πλαίσιο ενός Εθνικού Προγράμματος Προσυμπτωματικού Ελέγχου - το οποίο θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή των προγραμμάτων προσυμπτωματικού ελέγχου σε όλες σχεδόν τις ανεπτυγμένες χώρες -, υπάρχει σήμερα σαφής και επαρκέστατη τεκμηρίωση ως προς την αναγκαιότητα αντικατάστασης της κυτταρολογικής εξέτασης (τεστ Παπανικολάου) από την μοριακή εξέταση του HPV (HPV DNA test). Πολυάριθμες μελέτες σε εθνικό και διεθνές επίπεδο σε εκατομμύρια γυναικών απέδειξαν ότι η μοριακή μέθοδος ανίχνευσης της παρουσίας ογκογόνων τύπων του ιού σε κολποτραχηλικά δείγματα (HPV DNA test) έχει μεγαλύτερη ευαισθησία (95-100% έναντι 53-75%) από τον εντοπισμό σε κυτταρολογικά κολποτραχηλικά επιχρίσματα μορφολογικά αλλοιωμένων κυττάρων (τεστ Παπανικολάου), δηλ. ανιχνεύει πολύ πιο έγκαιρα περισσότερες γυναίκες με προκαρκινικές αλλοιώσεις στον τράχηλο, σε σύγκριση με το τεστ Παπανικολάου. Ως αποτέλεσμα, το HPV DNA test προσφέρει μεγαλύτερη (διπλάσια) μακροχρόνια προστασία από την εμφάνιση καρκίνου στον τράχηλο, συγκριτικά με το τεστ Παπανικολάου. Τόσο ευρωπαϊκές όσο και αμερικανικές μεγάλες προοπτικές τυχαιοποιημένες μελέτες έδειξαν ότι η προσθήκη του τεστ Παπανικολάου στο HPV DNA test (διττή μέθοδος, αναφερόμενη ως Co-testing) προσφέρει, συγκρινόμενη με το HPV DNA testing μόνο του, ελάχιστες επιπλέον αναγνωριζόμενες περιπτώσεις (5/1.000.000), επιφέροντας όμως δυσανάλογα μεγάλο κόστος και ελαττώνοντας έτσι σημαντικά την οικονομική αποδοτικότητα (cost-effectiveness) της μεθόδου. Παράλληλα, δεν επιβεβαιώθηκε η άποψη ότι με την εφαρμογή μόνο του HPV DNA testing κινδυνεύει κανείς να μην ανιχνεύσει σημαντικό αριθμό γυναικών με θεραπεύσιμο καρκίνο τραχήλου.
Σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (Π.Ο.Υ.), όπως και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το καθιερωμένο μέχρι σήμερα τεστ Παπανικολάου για τον προληπτικό έλεγχο των γυναικών προτείνεται να αντικατασταθεί μέσα στα επόμενα χρόνια από το HPV DNA test για την ανίχνευση των ογκογόνων τύπων του ιού των ανθρωπίνων θηλωμάτων, λόγω μεγαλύτερης αποτελεσματικότητας του δευτέρου. Οι οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τονίζουν, μάλιστα, ότι η αλλαγή αυτή πρέπει να συντελεσθεί στο πλαίσιο οργανωμένων Εθνικών Προγραμμάτων Προσυμπτωματικού Ελέγχου (ΕΠΠΕ) και σημειώνουν ότι πρέπει να αποφευχθεί η ταυτόχρονη διενέργεια και τεστ Παπανικολάου και HPV testing. Η Ολλανδία, είναι η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που άλλαξε από την αρχή του 2017 το εθνικό της πρόγραμμα πρόληψης του τραχηλικού καρκίνου και το βασίζει πλέον στην διενέργεια του HPV DNA test ανά 5-10 έτη, παράλληλα με HPV-εμβολιασμό. Ακολούθησαν η Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Τουρκία, Μεξικό, Μεγ. Βρετανία, Ιρλανδία, Σουηδία, Ιταλία, Νορβηγία, Φινλανδία, Δανία, Βέλγιο, Κολομβία, Χιλή, Αργεντινή, κ.ά. ενώ από το 2018 θεωρείται αποδεκτή και στις ΗΠΑ η διενέργεια μόνο του HPV DNA testing ως μεθόδου προσυμπτωματικού ελέγχου των γυναικών για την πρόληψη του τραχηλικού καρκίνου. Τελευταία, απεδείχθη ότι η λήψη κολποτραχηλικού υλικού από την ίδια την γυναίκα (αυτολήψη – self-sampling) με σκοπό την διενέργεια HPV DNA testing προσφέρει εξίσου αξιόπιστα αποτελέσματα με αυτή που διενεργεί ο επαγγελματίας υγείας. Ως εκ τούτου, η αυτο-λήψη του κολποτραχηλικού εκκρίματος για HPV DNA test είναι μια ενδιαφέρουσα προοπτική για χώρες, στις οποίες για διάφορους λόγους η συμμετοχή του γυναικείου πληθυσμού στο Εθνικό Πρόγραμμα Προσυμπτωματικού Ελέγχου είναι περιορισμένη σε μικρό ή πολύ μεγάλο βαθμό. Η περαιτέρω διαλογή των HPV-θετικών γυναικών με ειδικούς μοριακούς βιοδείκτες για τον πλέον ακριβή εντοπισμό των γυναικών με προκαρκινικές ή καρκινικές αλλοιώσεις θα προσφέρει την δυνατότητα έγκαιρης διάγνωσης και ενδεδειγμένης θεραπείας μόνο σ’ αυτές, χωρίς περιττές επιπλέον εξετάσεις σε γυναίκες με μικρό κίνδυνο. Τέλος, η τεκμηριωμένη δυνατότητα επιμήκυνσης των μεσοδιαστημάτων ελέγχου με το HPV DNA test (π.χ. κάθε 5 χρόνια) έχει ως αποτέλεσμα όχι μόνο μικρότερη επιβάρυνση των γυναικών αλλά σαφώς και χαμηλότερο κόστος, σε σχέση με την εφαρμογή του τεστ Παπανικολάου.
Με βάση τα παραπάνω, οι προοπτικές που διανοίγονται για την πρωτογενή και δευτερογενή πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι εξαιρετικά ευοίωνες. Η ενίσχυση της εφαρμογής κατά το προσεχές μέλλον του συνδυασμού του HPV εμβολιασμού από μικρή ηλικία, με την διεξαγωγή από την ηλικία των 25 ή 30 ετών και ανά 5ετία μέχρι την ηλικία των 65 ετών του HPV DNA testing – συμπεριλαμβανομένης και της εναλλακτικής μεθόδου της αυτολήψης – έχει την δυναμική να μετατρέψει τον καρκίνο του τραχήλου κατά τις επόμενες δεκαετίες σε μια σπάνια νόσο. Αυτός είναι και ο λόγος, για τον οποίο ο Π.Ο.Υ. απηύθυνε το 2018 έκκληση για δράση στην παγκόσμια κοινότητα με σκοπό την εξάλειψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας στην πλειονότητα των χωρών, ανεξαρτήτως HDI, θεωρώντας ότι η νόσος αυτή θα έχει εξαλειφθεί ως παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας όταν όλες οι χώρες καταφέρουν να έχουν επίπτωση της νόσου μικρότερη από 4 περιστατικά/100.000 γυναίκες/έτος και αυτό υπολογίστηκε ότι είναι εφικτό μέχρι το 2120 εάν, μέχρι το 2030, επιτευχθούν οι εξής στόχοι:
- 90% των κοριτσιών μέχρι 15 ετών να έχουν εμβολιαστεί πλήρως εναντίον της HPV μόλυνσης,
- 70% των γυναικών να εξετασθούν προληπτικά με ένα τεστ υψηλής ακριβείας (HPV test) σε ηλικία 35 και 45 ετών,
- 90% των γυναικών με προκαρκινικές αλλοιώσεις ή καρκίνο τραχήλου να τύχουν ενδεδειγμένης θεραπευτικής αντιμετώπισης και υποστηρικτικής φροντίδας.
Τον Αύγουστο του 2020 η 73η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας (WHA) στη Γενεύη υιοθέτησε το Ψήφισμα το σχετικό με την Παγκόσμια Στρατηγική του Π.Ο.Υ. για την επιτάχυνση της εξάλειψης του καρκίνου τραχήλου μήτρας ως προβλήματος δημόσιας υγείας (WHA73.2/11.4, 03/08/2020). Συνολικά 194 κράτη απ’ όλον τον κόσμο, μεταξύ των οποίων και τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης – άρα και η Ελλάδα -, υποστήριξαν το αναφερθέν Ψήφισμα της Παγκόσμιας Συνέλευσης Υγείας. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς, εάν υιοθετηθεί και εφαρμοσθεί αυτή η στρατηγική (90/70/90) από τα κράτη μέλη του Π.Ο.Υ. ο καρκίνος τραχήλου μήτρας θα μπορέσει να εξαλειφθεί σε χώρες με υψηλό εισόδημα μέχρι το 2040 και παγκοσμίως εντός του προσεχούς αιώνα (δηλ. μέχρι το 2120), γεγονός το οποίο θα αποτελεί μια εκπληκτική επιτυχία για την υγεία των γυναικών. Ειδικότερα υπολογίστηκε ότι η εφαρμογή της στρατηγικής αυτής σε 78 χώρες χαμηλού και μετρίου εισοδήματος, όπου η νόσος αποτελεί το κύριο, τεράστιο πρόβλημα υγείας των γυναικών, θα ελαττώσει την επίπτωση της νόσου κατά 97% και θα αποτρέψει περισσότερες από 74 εκατομμύρια περιπτώσεις καρκίνου τραχήλου στην διάρκεια του αιώνα. Παράλληλα υπολογίστηκε ότι η εφαρμογή της τριπλής στρατηγικής, που αναφέρθηκε, θα μπορούσε να ελαττώσει την θνησιμότητα το έτος 2030 κατά 34,2%, αποτρέποντας ήδη 300.000 θανάτους, το έτος 2070 κατά 92,3%, αποτρέποντας 14,6 εκατομμύρια θανάτους και το έτος 2120 κατά 98,6%, αποτρέποντας 62,6 εκατομμύρια θανάτους γυναικών. Είναι σημαντικό, βέβαια, να τονισθεί, όπως επισημαίνουν και οι επικεφαλής του Π.Ο.Υ., ότι αυτοί οι στόχοι μπορούν να γίνουν πραγματικότητα μόνο με ουσιαστική διεθνή οικονομική στήριξη και πολιτική βούληση.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας διοργάνωσε τον Νοέμβριο 2020 την Εναρκτήρια Εκδήλωση για την Παγκόσμια Στρατηγική για την Επιτάχυνση της Εξάλειψης του Καρκίνου Τραχήλου Μήτρας ως Προβλήματος Δημόσιας Υγείας, με παγκόσμια προβολή και πρόσκληση προς όλους να συμμετάσχουν στην κοινή προσπάθεια. O Γεν. Διευθυντής του Π.Ο.Υ., Dr Tedros Adhanom Ghebreyesus, στην ομιλία του τόνισε, μεταξύ άλλων, τα εξής: «Ο κόσμος έχει την γνώση και τα μέσα να σταματήσει αυτή την θανατηφόρο νόσο. Αλλά αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο με πολιτική βούληση, σταθερή συνεργασία δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, αφοσιωμένων επαγγελματιών υγείας και κοινοτήτων φροντίδας υγείας. Με επιτακτικότητα, αφοσίωση και αλληλεγγύη μπορούμε να επιτύχουμε ένα μέλλον χωρίς καρκίνο τραχήλου μήτρας και έναν πιο υγιή, ασφαλή και δίκαιο κόσμο για όλους μας».
Για περισσότερες πληροφορίες: www.hpvsociety.gr
Διάβασε ακόμα: Οι 7 συνήθειες για την περιποίηση προσώπου που πρέπει να υιοθετήσεις στα 30
Διάβασε ακόμα: Θηλώματα του δέρματος και πώς αντιμετωπίζονται
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για υγεία, διατροφή και γυμναστική στο shape.gr
