Από την Ιωάννα Ντάκου, ψυχολόγο, MSc, συστημική ψυχοθεραπεύτρια, συνεργάτιδα του Κέντρου Ψυχοθεραπείας "Φρόσω Φωτεινάκη & Συνεργάτες" (efrosynifotinaki.gr, frossofoteinaki).
"Όποιος δε θυμάται το παρελθόν του είναι καταδικασμένος να το ξαναζήσει" λέει ο Ισπανοαμερικανός φιλόσοφος G. Santayana. Κάπως έτσι μπορούμε να σκεφτούμε και για την οικογενειακή μας ιστορία. Είτε το γνωρίζουμε είτε όχι, τα βιώματα, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά μας προσομοιάζουν συχνά με όσα έχουν αισθανθεί ή ζήσει στο παρελθόν άτομα της οικογενείας μας. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι υπάρχει ένα ψυχικό υλικό που κληρονομείται από γενιά σε γενιά.
Όπως στη γενετική με τον όρο "κληρονομικότητα" αναφερόμαστε στη μεταβίβαση ορισμένων χαρακτηριστικών από τους γονείς στους απογόνους, κατά παρόμοιο τρόπο υπάρχει και ένα κωδικοποιημένο περιεχόμενο στο "ψυχικό DNA" μας, που μεταβιβάζεται στις επόμενες γενιές ή, όπως λέμε, διαγενεακά. Πεποιθήσεις, αξίες, συναισθήματα και μνήμες των γονιών και των παππούδων μας είναι μια – επιθυμητή ή όχι – προίκα που κουβαλάμε. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ψυχικά μας τραύματα, είτε είναι καταγεγραμμένα σε συνειδητό είτε σε ασυνείδητο επίπεδο.
Τι είναι το ψυχικό τραύμα και πώς δημιουργείται;
Το τραύμα ως έννοια προέρχεται από το αρχαίο ρήμα "τιτρώσκω", που σημαίνει "πληγώνω". Το ψυχικό τραύμα είναι μια ψυχική πληγή που δημιουργείται όταν εξαιρετικά στρεσογόνα γεγονότα ή δυσμενείς εμπειρίες προκάλεσαν ψυχικό πόνο ή ντροπή που ήταν δύσκολο να διαχειριστούμε συναισθηματικά.
Επειδή αυτός ο πόνος ενοχλεί τον ψυχισμό, ο οργανισμός επιστρατεύει τις άμυνές του για να προστατευτεί. Έτσι, κάθε τραυματικό γεγονός ο μηχανισμός άμυνας που λέγεται "απώθηση" το παραπέμπει στη μη ενσυνείδητη μνήμη για να αποφύγει το δυσάρεστο συναίσθημα, θάβοντάς το κάτω από το "χαλάκι" των δύσκολων αναμνήσεων. Οι αναμνήσεις, όμως, θαμμένες εκεί, προκαλούν στρες και κουβαλούν μαζί τους ανομολόγητα συναισθήματα, ακόμα και σωματικές αισθήσεις από το πραγματικό τραύμα.
Συνεπώς, θα λέγαμε ότι το τραύμα δεν είναι απλώς το δύσκολο γεγονός που συνέβη στο παρελθόν, αλλά και αυτό που παραμένει ακόμη ενεργό μέσα μας επηρεάζοντας το παρόν και το μέλλον μας. Μάλιστα, όταν αφορά μεμονωμένα γεγονότα, κάνουμε λόγο για απλό τραύμα, ενώ όταν αφορά διαχρονικές αρνητικές εμπειρίες στις οποίες εκτίθεται κάποιος, κάνουμε λόγο για σύνθετο τραύμα.
Μέχρι και μερικές δεκαετίες πριν η ψυχολογία και η ψυχιατρική αναφέρονταν στο ψυχικό τραύμα για να εκφράσουν ακραίες καταστάσεις απειλής για τη ζωή, όπως φυσικές καταστροφές, πόλεμος, ατυχήματα ή δυστυχήματα. Πλέον, κάνουμε λόγο για τραύμα όταν οποιαδήποτε ψυχική ή σωματική κακοποίηση έχει αρνητικές και μακροχρόνιες συνέπειες επηρεάζοντας τον τρόπο σκέψης, τα συναισθήματά μας και το πώς σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους. Οι συναισθηματικές μας αντιδράσεις, όπως και η οπτική μας για τον κόσμο, είναι απαντήσεις στο ψυχικό μας τραύμα.
Τραυματικές αντιδράσεις που εκδηλώνουμε σήμερα έχουν τις ρίζες τους στο παρελθόν μας ή στο οικογενειακό παρελθόν. Ας δούμε ένα παράδειγμα για τον κύκλο του διαγενεακού τραύματος: Μια γιαγιά που έζησε τις κακουχίες του πολέμου έμαθε ότι η επιβίωση είναι πιο σημαντική από τη συναισθηματική σύνδεση και δεν υπήρξε συναισθηματικά διαθέσιμη ως μητέρα. Στη συνέχεια τα παιδιά της, στερημένα από συναισθηματικές δεξιότητες, έμαθαν να μην έχουν συναισθηματική επίγνωση. Έτσι, οι ίδιοι ως γονείς δημιούργησαν συναισθηματικά απόμακρες σχέσεις με τα δικά τους παιδιά.
Πώς κληρονομείται και εκφράζεται το τραύμα στις επόμενες γενιές
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Ένωση (APA), το διαγενεακό τραύμα εκφράζεται όταν ο απόγονος ενός ατόμου που βίωσε ένα τραυματικό γεγονός παρουσιάζει παρόμοιες συναισθηματικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις με τον πρόγονο ή τον συγγενή του, όπως συναισθηματική αποσύνδεση, αποξένωση, παραμέληση, κακοποίηση, μειωμένη αυτοεκτίμηση, βία κ.ά. Στη συνέχεια το τραύμα κληρονομείται στις επόμενες γενιές μέσα από τις επιπτώσεις που έχει στον ψυχισμό των τραυματισμένων ατόμων.
Άγχος, κατάθλιψη, επιθετικότητα, διαταραχές στον ύπνο, στο φαγητό, χρήση ουσιών, εθισμός, καρδιακές και αυτοάνοσες παθήσεις, αίσθηση διαρκούς απειλής, κρίσεις πανικού, ευερεθιστότητα είναι κάποιες από τις ενδείξεις ότι το τραύμα είναι παρόν στη ζωή μας. Το σώμα μας δεν ξεχνά όσα έχει βιώσει, απλά τα αποθηκεύει και τα σωματοποιεί. Και τα εκφράζει στη συνέχεια με δυσκολία στις σχέσεις και τη ρύθμιση της συμπεριφοράς μας.
Αγκαλιάζοντας την αλήθεια
Για να επεξεργαστούμε το τραύμα που έχουμε θάψει ή δεν ξέρουμε ότι κουβαλάμε, το πρώτο βήμα είναι να σκαλίσουμε την ιστορία μας και την ιστορία της οικογένειάς μας. Ας αναρωτηθούμε ποιος άλλος πριν από εμάς έζησε με το ίδιο συναίσθημα ενοχής, καταπίεσης, ντροπής ή αποσύνδεσης. Ας προβληματιστούμε μήπως, τελικά, το σύμπτωμά μας δε μαρτυρά απλώς μια προσωπική αδυναμία, αλλά και μια οικογενειακή ιστορία. Στην ψυχοθεραπεία αποκτάμε τα εργαλεία να αντιληφθούμε πως, όταν αποσυνδεθήκαμε από το τραυματικό μας βίωμα, το τραύμα μας μεταμφιέστηκε σε φοβίες, άγχος και αρνητικές πεποιθήσεις για τον εαυτό και τη ζωή. Γιατί πίσω από εμάς υπάρχει πάντα κάποιος που προηγήθηκε και πίσω από το σύμπτωμά μας υπάρχει πάντα κάποιος ψυχικός πόνος. Ας αγκαλιάσουμε την αλήθεια του.
ΑΠΟ ΤΟ SHAPE ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2025
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για υγεία, διατροφή και γυμναστική στο shape.gr
