iStock
Από τη Δώρα Αλεξάνδρου, διαιτολόγο-διατροφολόγο, απόφοιτη ΔΙΠΑΕ και μεταπτυχιακή φοιτήτρια Κλινικής Διατροφής της Ιατρικής του ΑΠΘ (@the.healthy_version).
Έχουμε φτάσει στο 2022 και πλέον διαθέτουμε στην κατοχή μας πληθώρα εργαλείων με σκοπό την προώθηση της υγείας του πληθυσμού. Ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε τι είναι η επιστήμη της διατροφογενετικής και πώς αυτή μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό "κλειδί" για τους επιστήμονες (διαιτολόγους διατροφολόγους) ώστε να συντάξουν το δικό σου εξατομικευμένο πλάνο διατροφής.
Κάπου στο 2001 ολοκληρώθηκε η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και έτσι πλέον γνωρίζουμε ότι το ανθρώπινο γονιδίωμα αποτελείται από περίπου 2,9 δισεκατομμύρια νουκλεοτίδια ή, αλλιώς, 30.000 γονίδια. Το γονιδίωμα είναι το σύνολο του γενετικού μας υλικού ή, αλλιώς, DNA που βρίσκεται στον πυρήνα των κυττάρων. Το DNA αυτό βρίσκεται μέσα στον πυρήνα σε "συσκευασμένη" μορφή που ονομάζεται χρωμόσωμα. Από την άλλη, νουκλεοτίδιο είναι ο συνδυασμός ενός
φωσφορικού οξέος με μία δεσοξυριβόζη και μία αζωτούχο βάση. Συνήθως ο επικρατέστερος συνδυασμός είναι γουανίνη με κυτοσίνη και θυμίνη με αδενίνη. Τα περισσότερα από αυτά τα γονίδια δεν ευθύνονται άμεσα για ασθένειες, αλλά κυρίως για τη γενετική προδιάθεση αυτών. Έτσι, η γενετική προδιάθεση "μετριέται" με SNPs ή, αλλιώς, πολυμορφισμούς μόνο μιας νουκλεοτιδικής βάσης. Ο μονο-νουκλεοτιδικός πολυμορφισμός προκύπτει από αντικατάσταση βάσης σε ένα αλληλόμορφο γονίδιο και αποτελεί την πιο κοινή αιτία γενετικής ποικιλομορφίας. Αυτά τα SNPs δεν αλλάζουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας και αποτελούν το γενετικό μας αποτύπωμα.
Ορίζουν, με άλλα λόγια, το DNA μας. Η ενασχόληση, λοιπόν, με τους πολυμορφισμούς και κατ’ επέκταση με το γονιδίωμα μάς έχει επιτρέψει τη μετάβαση της επιστήμης στη μοριακή διατροφή. Η μετάβαση αυτή μας δίνει στοιχεία για το πώς η διατροφή επηρεάζει τον καθένα ξεχωριστά σύμφωνα με την ατομική και τη γενετική προδιάθεση. Αυτό ακριβώς αντιπροσωπεύει η επιστήμη της διατροφογενετικής και της διατροφογενωμικής.
Διατροφογενετική και διατροφογενωμική
Συγκεκριμένα, η διατροφογενετική ερευνά τον τρόπο που αντιδρά ο οργανισμός στα διάφορα θρεπτικά συστατικά ανάλογα με το γονιδιακό του υπόβαθρο. Από την άλλη, η διατροφογενωμική εξετάζει το πώς η έκφραση γονιδίων επηρεάζεται από τα θρεπτικά συστατικά των τροφών. Με άλλα λόγια, ερευνά τον ρόλο που παίζουν τα θρεπτικά συστατικά που καταναλώνουμε στον τρόπο που εκφράζονται τα γονίδια. Οι παραπάνω δύο έννοιες αποτελούν όψεις του ίδιου νομίσματος και η γνώση τους μας επιτρέπει να υποδεικνύουμε την προδιάθεση για ασθένειες που έχει ο κάθε οργανισμός ανάλογα με τους πολυμορφισμούς στα γονίδιά του. Χρειάζεται να σημειωθεί ότι με τον παραπάνω τρόπο δεν αναφέρονται αυτές καθεαυτές οι παθήσεις.
Με απλά λόγια, αν κάποιος φέρει ένα γονίδιο που σχετίζεται µε κάποια πάθηση ή κάποια διαταραχή δε σηµαίνει πως θα νοσήσει. Σηµαίνει όµως ότι έχει αυξημένη πιθανότητα για την εκδήλωση της πάθησης. Συμπερασματικά, εξετάζοντας αλληλεπιδράσεις γονιδίων, διατροφικών συνηθειών και καταστάσεων υγείας, μπορεί να προέλθει η πρόληψη κοινών πολυπαραγοντικών ασθενειών.
Και τι μπορούμε να κάνουμε γνωρίζοντας τα παραπάνω;
Η απάντηση σχετίζεται με τον διατροφογενετικό έλεγχο, ο οποίος απευθύνεται σε όλους. Μπορεί να πραγματοποιηθεί σε παιδιά, ενήλικες και, βέβαια, σε αθλητές. Ο έλεγχος αυτός γίνεται μία φορά κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου και ο τρόπος είναι εύκολος. Πλέον, μπορεί να γίνει και αυτόνομα από το ίδιο το άτομο και να μεταφερθεί έπειτα το δείγμα για ανάλυση στο αντίστοιχο εργαστήριο. Η εξέταση γίνεται με ένα μικρό δείγμα κυττάρων από το εσωτερικό του στόματος. Με τη χρήση, δηλαδή, ειδικής μπατονέτας γίνεται συλλογή δείγματος σάλιου ώστε να γίνει απομόνωση DNA, και έπειτα αναλύεται στο αντίστοιχο εργαστήριο.
Το δείγμα αυτό είναι αρκετό για να ερμηνευτούν οι μικρές αλλαγές στα γονίδια που σχετίζονται, τροποποιούν, επηρεάζονται και επηρεάζουν τη διατροφή μας. Τα αποτελέσματα των αναλύσεων αυτών ερμηνεύονται από καταρτισμένους διαιτολόγους-διατροφολόγους με σκοπό να καθοριστούν οι κατάλληλες ποσότητες σε μακροθρεπτικά συστατικά (υδατάνθρακες, λίπη και πρωτεΐνες), σε μικροθρεπτικά (βιταμίνες, ιχνοστοιχεία, μέταλλα) καθώς επίσης και τις ποσότητες καφεΐνης, ζάχαρης, αλατιού και αλκοόλ που μπορούν να καταναλωθούν. Ακόμα, μπορούν να εντοπίσουν και να ερμηνεύσουν πολυμορφισμούς γονιδίων που σχετίζονται με προδιάθεση εμφάνισης ασθενειών (π.χ. υπέρταση, παχυσαρκία, οστεοπόρωση, καρδιαγγειακά νοσήματα) ή δυσανεξιών στη λακτόζη ή στη γλουτένη που εξαρτώνται από τη διατροφή.
Επιπρόσθετα, με το διατροφογενετικό τεστ μπορεί να προσδιοριστεί η καταλληλότερη σωματική άσκηση μαζί με πληροφορίες για την αποκατάσταση και το ρίσκο τραυματισμού στους μαλακούς ιστούς με στόχο τη μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στην άσκηση. Έτσι, γνωρίζοντας πλέον ότι το επόμενο βήμα είναι οι εξατομικευμένες διατροφικές καθοδηγήσεις ανάλογα με το γενετικό προφίλ του καθενός, μπορούν οι διαιτολόγοι-διατροφολόγοι να εφαρμόζουν τις γνώσεις αυτές ώστε να μπορέσει ένας άνθρωπος να πετύχει ευκολότερα τον στόχο του. Για να συμβεί αυτό, ο επιστήμονας υγείας θα πρέπει να είναι σε θέση να συνδυάσει τη γενετική πληροφορία με όλα τα υπόλοιπα στοιχεία που διαθέτει για τον διαιτώμενο-ασθενή του. Κατά συνέπεια, η ίδια γενετική πληροφορία αξιοποιείται διαφορετικά αν ανήκει σε ένα παχύσαρκο παιδί 7 ετών και διαφορετικά αν ανήκει σε ένα παιδί 10 ετών.
Μερικά παραδείγματα διατροφογενετικής
• Φαινυλκετονουρία: Η φαινυλαλανίνη μετατρέπεται σε τυροσίνη χάρη στο ένζυμο υδροξυλάση της φαινυλαλανίνης (ΡΑΗ). Στη φαινυλκετονουρία υπάρχει μια ανωμαλία γενετική στο xρωμόσωμα 12 με αποτέλεσμα ανεπάρκεια του ενζύμου ΡΑΗ και συσσώρευση της φαινυλαλανίνης, η οποία έχει τοξική δράση στον εγκέφαλο. Αν η διατροφή δεν περιέχει φαινυλαλανίνη, δεν εμφανίζονται τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της νόσου.
• Γονίδιο που κωδικοποιεί το ένζυμο MTHFR: Μια μετάλλαξη σε αυτό έχει συνδεθεί με μειωμένο μεταβολισμό του φυλλικού οξέος. Ένα άτομο με τον συγκεκριμένο
πολυμορφισμό εμφανίζει αυξημένα επίπεδα ομοκυστεΐνης στο αίμα και συνεπώς παρουσιάζει αυξημένο κίνδυνο καρδιακής νόσου και καρκίνου του παχέος εντέρου. Έτσι, στη συγκεκριμένη γονιδιακή διαφοροποίηση συνιστάται αυξημένη διαιτητική
πρόσληψη φυλλικού οξέος και βιταμινών του συμπλέγματος Β.
• FTO: Το γονίδιο FTO σχετίζεται με την παχυσαρκία και αδρανοποιείται από τη βιταμίνη D. Είναι, επίσης, σημαντικός ρυθμιστής άλλων γονιδίων που σχετίζονται
με την πρόσληψη τροφής και την όρεξη. Τέλος, κωδικοποιεί ένα ένζυμο που είναι υπεύθυνο για την ανάπτυξη του νευρικού συστήματος.
• Clock γονίδια: Γενετικοί πολυμορφισμοί των clock γονιδίων αλληλεπιδρούν με διάφορες συμπεριφορές και σχετίζονται άμεσα με την παχυσαρκία, την ικανότητα απώλειας βάρους και τη γήρανση. Γνωρίζοντας δηλαδή τους πολυμορφισμούς αυτών των γονιδίων, μπορούν οι ειδικοί να προβλέψουν την απώλεια βάρους μετά από μια δίαιτα. Μεταλλάξεις αυτών των γονιδίων έχουν συσχετιστεί ακόμα και με καρδιαγγειακές παθήσεις.
Σήμερα υπάρχει πληθώρα εργαλείων αξιολόγησης και ερμηνείας της διατροφικής κατάστασης, τα οποία μπορούν καταρτισμένοι διατροφολόγοι να τα χρησιμοποιήσουν για πιο επιθυμητά αποτελέσματα απέναντι στον καθένα ξεχωριστά. Το διατροφογενετικό τεστ είναι ένα από αυτά τα εργαλεία που με βάση αυτό μπορούμε διατροφικά, εξατομικευμένα πάντα, να επέμβουμε στην προδιάθεση των διαφόρων ασθενειών.
Οι πιο πρόσφατες Ειδήσεις
Διαβάστε πρώτοι τις Ειδήσεις για υγεία, διατροφή και γυμναστική στο shape.gr
