Τι είναι η σειριακή εξάρτηση; Το φαινόμενο που κρύβεται πίσω από τα αγαπημένα σου φαγητά

Δες τι επηρεάζει τις διατροφικές σου επιλογές χωρίς να το καταλαβαίνεις.

iStock

Σίγουρα έχεις βρεθεί στη θέση να χαζεύεις το μενού μιας εφαρμογής delivery ή να κοιτάς τα φαγητά σε μια βιτρίνα και να προσπαθείς να αποφασίσεις τι θα φας. Αλλά, έχεις αναρωτηθεί ποτέ αν η επιλογή σου επηρεάζεται από το τι είδες αμέσως πριν; Ίσως να μη διάλεξες αυτό το λαχταριστό burger μόνο επειδή ήταν δελεαστικό, αλλά επειδή το προηγούμενο πιάτο που είδες δεν ήταν τόσο εντυπωσιακό.

Κάπου εδώ έρχεται η "σειριακή εξάρτηση" (serial dependence) – ένα φαινόμενο που μπορεί να εξηγεί γιατί οι κρίσεις μας για τα φαγητά (και όχι μόνο) δεν γίνονται μεμονωμένα αλλά επηρεάζονται από τα προηγούμενα. Πώς λοιπόν τα μάτια σου επηρεάζουν τις διατροφικές σου αποφάσεις;

Τι είναι η σειριακή εξάρτηση;

Η σειριακή εξάρτηση είναι ένα ψυχολογικό φαινόμενο που παρατηρείται όταν κάνουμε διαδοχικές επιλογές και αξιολογήσεις. Όταν βλέπουμε ή κρίνουμε κάτι, η γνώμη μας για αυτό μπορεί να επηρεαστεί από την προηγούμενη εμπειρία μας, ακόμα κι αν τα δύο πράγματα δεν έχουν απαραίτητα σχέση. Με απλά λόγια, αν δεις μια εικόνα φαγητού που σου φαίνεται πολύ ελκυστική, πιθανόν η επόμενη εικόνα να σου φανεί επίσης λίγο πιο ελκυστική απ' ό,τι θα ήταν στην πραγματικότητα.

Αυτό το φαινόμενο εξηγεί ότι οι αξιολογήσεις μας δεν γίνονται "εκ του μηδενός" κάθε φορά, αλλά είναι μια αλυσιδωτή αντίδραση που χτίζεται πάνω στις προηγούμενες κρίσεις μας.

Τι λέει η έρευνα;

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ, σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας, διεξήγαγαν μια μελέτη για να εξετάσουν πώς οι άνθρωποι αξιολογούν τα τρόφιμα όταν βλέπουν εικόνες φαγητού. Οι καθηγητές David Alais και Thomas Carlson, μαζί με τον καθηγητή David Burr, συγκέντρωσαν πάνω από 600 συμμετέχοντες που κλήθηκαν να αξιολογήσουν εικόνες φαγητών τόσο ως προς την ελκυστικότητα όσο και ως προς την περιεκτικότητα σε θερμίδες.

Τα αποτελέσματα ήταν ξεκάθαρα: οι αξιολογήσεις των συμμετεχόντων επηρεάζονταν άμεσα από την προηγούμενη εικόνα που είχαν δει. Αν για παράδειγμα, ένας συμμετέχων είχε αξιολογήσει ένα πιάτο ως ιδιαίτερα ελκυστικό, η επόμενη εικόνα, ακόμα και αν ήταν λιγότερο ελκυστική, έπαιρνε υψηλότερη βαθμολογία απ’ ό,τι αν είχε εμφανιστεί μόνη της.

Ο καθηγητής David Alais εξηγεί: "Οι καθημερινές μας εμπειρίες με εικόνες φαγητού –όπως όταν περιηγούμαστε σε ένα μενού παράδοσης φαγητού ή κοιτάμε τα πιάτα σε μια βιτρίνα– είναι παρόμοιες με τις πειραματικές συνθήκες που χρησιμοποιήσαμε. Αυτό σημαίνει ότι το φαινόμενο της σειριακής εξάρτησης μπορεί να επηρεάζει εκατομμύρια διατροφικές αποφάσεις καθημερινά".

Πώς επηρεάζει τη διατροφή σου;

Σκέψου το εξής σενάριο: είσαι σε μια καφετέρια και κοιτάς τη βιτρίνα με τα γλυκά. Το πρώτο που βλέπεις είναι ένα κομμάτι κέικ που φαίνεται σχετικά απλό. Στη συνέχεια, το βλέμμα σου πέφτει σε ένα εντυπωσιακό τσιζκέικ με σοκολάτα και φρούτα. Το τσιζκέικ πιθανότατα θα σου φανεί ακόμα πιο λαχταριστό, επειδή ακριβώς πριν είδες κάτι λιγότερο δελεαστικό.

Το ίδιο ισχύει και για τη θερμιδική αξία. Αν δεις μια εικόνα φαγητού που φαίνεται χαμηλή σε θερμίδες και μετά δεις ένα πλούσιο, ζουμερό μπέργκερ, μπορεί να αξιολογήσεις το μπέργκερ ως λιγότερο βαρύ απ' ό,τι είναι στην πραγματικότητα, επειδή έχεις ήδη δει κάτι "ελαφρύ".

Η έρευνα αυτή δεν είναι απλώς ενδιαφέρουσα από επιστημονικής πλευράς, αλλά έχει πρακτικές εφαρμογές. Για παράδειγμα, μπορεί να βοηθήσει ψυχολόγους να αναπτύξουν θεραπείες για διατροφικές διαταραχές, όπως η παχυσαρκία ή η βουλιμία. Με την κατανόηση του πώς οι προηγούμενες κρίσεις μας επηρεάζουν τις επόμενες, μπορεί να δημιουργηθούν στρατηγικές που να αλλάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι βλέπουν και κρίνουν το φαγητό.

Αυτό το φαινόμενο δεν περιορίζεται μόνο στα φαγητά. Ο καθηγητής Alais και η ομάδα του έχουν παρατηρήσει παρόμοιες τάσεις σε άλλους τομείς, όπως στην αξιολόγηση της ομορφιάς της τέχνης ή ακόμα και στην περιήγηση σε εφαρμογές γνωριμιών, όπου οι κρίσεις για τα άτομα ή τα έργα τέχνης επηρεάζονται από τις προηγούμενες. Το τι έφαγες (ή τι είδες) πριν μπορεί να έχει μεγαλύτερη επίδραση στην επόμενη επιλογή σου από όσο φαντάζεσαι. Και αυτό δεν είναι κακό, είναι απλώς ο τρόπος που ο εγκέφαλός μας λειτουργεί.